چکیده
دعا برای فرج از جمله وظایف منتظران در عصر غیبت است و از آن‌جا که صلوات به عنوان شعار شیعه مطرح می‌شود می‌تواند بهترین محمِل دعا برای فرج باشد. مؤیّد این عمل ادعیه و زیاراتی است که در آن‌ها پس از ذکر صلوات، دعا برای فرج آل محمد(ص) و حضرت مهدی(ص) ذکر شده است. در این نوشتار، در سه بخش با عناوین «چگونگی دعا برای فرج»، «آثار و برکات صلوات و دعا برای فرج» و «ضرورت ذکر صلوات با "عجّل فرجهم"» تلاش شده است با ذکر روایات مطرح در این زمینه، گامی برای فراگیر کردن ذکر صلوات با «عجّل فرجهم» برداشته شود تا با آشکار شدن ضرورت این کار، کم‌کم نهضتی فراگیر در این راستا به وجود آید تا توانسته باشیم گامی عملی برای زمینه‌سازی فراگیر و عاشقانه برداریم.
مقدمه
دعا به هر شکلی و زبانی که باشد در درگاه ربوبی مورد پذیرش است و لازم نیست با کیفیت یا آداب خاصی باشد. البته اگر با رعایت آداب خاص و با استفاده از کلمات و عباراتی پرمحتوا باشد، به یقین افضل خواهد بود؛ حتی در قنوتِ نماز واجب نیز برخی از مراجع اجازه داده‌اند تا به هر زبان و هر روشی دعا خوانده شود و ضرورتی ندارد که به زبان عربی باشد؛ هر چند ثواب دعاهای وارد شده از اهل‌بیت(ع) بیشتر است.
امتیاز خاص شیعه نسبت به دیگر مذاهب و ادیان این است که ادعیۀ وارد شده از حضرات معصومین(ع) بهترین وسیله برای دعاست و شیعه با بهره‌مندی از این گنجینه ارزشمند معنوی به زیباترین شکل و صورت به درگاه حضرت حق التجا می‌کند و با این کلمات و جملات دُرربار، خواسته‌های خود را ابراز می‌دارد. در این میان، صلوات نیز دعایی است که ائمه اطهار(ع) ما را از کیفیت مطلوب آن آگاه ساخته‌اند و در اختیار تشنگان معارف خود قرار داده‌اند.
همچنین دعا برای فرج اهل‌بیت(ع) و ظهور حضرت مهدی(ع) نیز جزو آن دسته از دعاهایی است که ائمه(ع) به ضرورت آن و آثار و برکاتش و تلاش برای گسترش آن اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند. از جمله نمونه‌های آشکار آن هم دعا برای فرج، همراه با دعای مستجاب شدۀ صلوات است. البته روشن است که با وجود انکار و مخالفت برخی از افراد غافل و گاه معاند با چنین دعاهایی، هرگز لازم نیست امر به دعای تعجیل فرج همراه با صلوات در روایات ذکر شده باشد، بلکه هر دو، دعایی هستند که می‌توان جدا به جا آورد؛ اما با کمال افتخار می‌بینیم که در منابع معتبر، کیفیت صلوات و دعا برای فرج با لفظ «عجل فرجهم» آمده است؛ هر چند برخی از این ادعیه به زمان و مکانی خاص اختصاص ندارد، اما برای مأثور بودن کافی است.
البته گفتنی است تمام دعاها را می‌توان رجاءً (به امید رسیدن به ثواب بیشتر)، در هر زمان و مکانی خواند؛ چرا که دعا، طلب حاجت و نیاز به درگاه خداوند بی‌نیاز است و خداوند هم برای شنیدن دعاهای بندگانش زمان و مکان مشخص نکرده و فرموده است:
«ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم»؛ (غافر: 60)
[پروردگارتان فرمود:] مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.
و نیز می‌فرماید:
«إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِي»؛ (بقره: 186)
هر گاه بندگان من، از تو دربارۀ من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعاى دعاکننده را _ به هنگامى که مرا بخواند _ اجابت مىکنم.
البته برخی از زمان‌ها یا مکان‌ها فضیلت خاصی دارند و دعا در آن موقعیت‌ها سریع‌تر به اجابت می‌رسد. برای مثال، در روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شد است:
درهای آسمان در چهار مورد باز می‌شود (دعا مستجاب می‌شود): هنگام نزول باران، هنگامی که فرزند به سیمای پدر و مادرش نگاه می‌کند، وقتی که درِ کعبه باز می‌شود، زمان عقد ازدواج. (شعیری، بى‌تا: 101)
الف) انواع دعا برای فرج
با توجه به ادعیۀ وارد شده دربارۀ دعا برای فرج و همراهی کردن یا همراهی نکردن آن‌ها با ذکر شریف صلوات، می‌توان دعاهایی را که برای فرج حضرت مهدی(عج) ذکر شده است در دو بخش کلی ذکر کرد:
1. دعاها و زیارات مربوط به فرج آل محمد(ص) و تعجیل در ظهور حضرت حجت(عج) در توقیع شریفی از حضرت مهدی(عج) وارد شده است:
وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ؛ (صدوق، 1395: ج2، 485؛ طبرسى، 1403: ج2، 471)
برای تعجیل در فرج من بسیار دعا کنید؛ زیرا گشایش کارهای شما در آن است.
در دعای عهد _ که از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است _ عاشقان مهدی(عج) با سوز و گداز زمزمه می‌کنند:
اللَّهُمَّ أَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ... ِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ؛ (قمی، 1378: دعای عهد)
بارخدایا، آن چهرۀ ارجمند را به من بنمایان.... در فرج او تعجیل کن و ظهورش را آسان نما.
امام صادق(ع) در دعایی برای تعجیل در نصرت و یاری آل محمد و ولیّ آنان دعا می‌کند و از خداوند خواری و زبونی سریع دشمنانشان را طلب می‌نماید:
عَجِّلْ نَصْرَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَلِیِّهِمْ وَ اخْزَ عَدُوَّهُمْ عَاجِلًا. (برقى، 1371: ج2، 355)
2. ادعیه یا زیاراتی برای فرج اهل بیت(ع) و حضرت مهدی(عج) پس از ذکر صلوات این قسم از دعاها را نیز می‌توان به دو صورت زیر معرفی کرد:
یکم. ادعیه و زیاراتی برای زمان یا مکانی خاص دعا برای تعجیلِ فرج در عید قربان و روز جمعه: امام سجاد(ع) در دعای چهل و هشتم صحیفه برای عید قربان و روز جمعه، پس از اشاره به غصب حق وصایت و امامت اهل بیت(ع) ابتدا بر دشمنان آنان لعن و نفرین خدا را طلب می‌کند و سپس با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ع) خواستار تعجیل در فرج و نصرت اهل‌بیت(ع) می‌شود:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، ... وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكِینَ وَ التَّأْیِیدَ لَهُمْ. (منسوب به امام على بن الحسین، 1376: 238، دعای 48؛ حر عاملى، 1362: 350)
سجده شکرِ تعقیبات نماز ظهر: در باب کیفیت خواندن 51 رکعت در یک شبانه روز آمده است: نمازگزار بعد از نماز ظهر پس از صلوات، حوایج خود را بخواهد و دو سجده شکر به‌جا آورد و در سجدۀ شکر بگوید:
اللَّهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ وَ بِكَ اعْتَصَمْتُ ... لا إِلَهَ غَيْرُكَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ؛ (مفید، 1413: 108)
خدایا، به تو رو کرده‌ام و به دامن رحمت تو چنگ می‌زنم... خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست و در فرج آن‌ها تعجیل فرما!
اعمال پنج‌شنبه و جمعه: در معوذات روز پنج‌شنبه آمده است:
مستحب است در این روز به‌جز معوذات وارد شده، سوره قدر و این صلوات را صد مرتبه بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِكْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ». (کفعمى، 1418: 141 - 142؛ مجلسى، 1403: ج87، 215 - 216، ح43)
در اعمال روز جمعه، صلوات و دعا برای فرج صد مرتبه ذکر شده است:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ. (کفعمى، 1418: 71 - 72؛ همو، 1405: 420 - 421)
اعمال ماه مبارک رمضان: در باب دعا بین رکعات نماز _ که در دهۀ آخر شب‌های ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود _ آمده است:
یَا كَرِیمُ یَا كَرِیمُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي؛ (طوسى، 1407: ج3، 77 - 78)
در تسبیح ده جزئی که برای روزهای مبارک رمضان آمده است، می‌خوانیم:
سُبْحَانَ اللَّهِ بَارِئِ النَّسَمِ ... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كُلَّمَا طَلَعَتْ شَمْسٌ ... .
سپس صلوات بر هر یک از ائمه(ع) جداگانه ذکر شده و پس از صلوات بر همۀ امامان آمده است:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ وَ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُ. (کفعمى، 1418: 227 - 231)
در این دعا افزون بر صوات بر ائمه(ع)، برای دوستدارانشان نیز دعا می‌کند و به صورت خاص، فرج آخرین ذخیرۀ الهی را مسئلت می‌نماید.
ادعیه سحرگاهان: کفعمی برای سحرها دعایی به نام «حریق» ذکر کرده است که بعد از جملات نخستین آن، پس از هر چند جمله، ذکر صلوات تکرار شده است. در جملات آخر دعا صلوات و دعای برای فرج اهل‌بیت(ع) و همۀ مؤمنان یک‌جا نقل می‌شود:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجِی وَ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَهْمُومٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ. (همو: 55 - 59؛ همو، 1405: 72 - 78؛ حر عاملى، 1362: 313)
دعاهای روز عاشورا: عبدالله بن سنان می‌گوید: روز عاشورا به خدمت امام صادق(ع) رسیدم. حضرت بسیار محزون بود و پس از اشاره به مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) زیارتنامه‌ای یادم داد که در جملاتی از آن آمده است:
اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِكَ عَلَیْهِمْ وَ اسْتَنْقِذْهُمْ مِنْ أَیْدِی الْمُنَافِقِینَ.
ادعیۀ روز عرفه: امام صادق(ع) در فرازهای پایانی دعایی که پس از نماز ظهر و عصر در روز عرفه از ایشان نقل شده، بعد از درود بر محمد و آل‌اش، فرج آنان را مسئلت می‌نماید:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ ... اللَّهُمَّ عَجِّلِ الرَّوْحَ وَ الْفَرَجَ لِآلِ مُحَمَّدٍ. (ابن‌طاووس، 1376: ج1، 369 - 375؛ مجلسى، 1423: 182 - 189)
زیارتنامه‌های ائمه اطهار(ع): در زیارت امام جواد(ع) آمده است که بعد از نماز زیارت، تسبیح حضرت زهرا(ع) را به جا آور و سپس این دعا را بخوان:
اللَّهُمَّ إِلَیْكَ نَصَبْتُ یَدِی ... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ وَلِیِّكَ، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً.
همچنین در زیارتنامه امام هادی و امام حسن عسکری(ع) در سامرا آمده است:
أَنْ یَجْعَلَ حَظِّی مِنْ زِیَارَتِی إِیَّاكُمَا الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ... اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ وَلِیِّكَ وَ اجْعَلْ فَرَجَنَا مَعَ فَرَجِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین؛ (صدوق، 1413: ج2، 607، باب زیارت عسکریین؛ ابن‌قولویه، 1356: 313 - 314)
خداوند بهرۀ زیارت مرا صلوات بر محمد و آلش قرار دهد ... خدایا، فرج امام عصر(عج) را برسان و فرج و گشایش ما را همراه با فرج او قرار ده!
دوم. ادعیه و زیارات کلی، بدون اختصاص به زمان یا مکانی خاص با نگاهی گذرا به کتب روایی، می‌توان احادیثی را دید که در آن‌ها دعا برای فرج، همراه با ذکر شریف صلوات آمده است و به مکان یا زمان خاصی محدود نمی‌شوند. در این‌جا به مواردی از این دست ادعیه اشاره می‌شود.
دعای جامع خیر دنیا و آخرت: عمرو بن أبی المِقدام می‌گوید: امام صادق(ع) دعایی که جامع خیر دنیا و آخرت است را به من تعلیم فرمود. حضرت در این دعا با ذکر صفات حضرت حق، پس از بیان چند دعا _ همچون طلب آمرزش _ بعد از ذکر صلوات، فرج و آسایش و سرور اهل بیت(ع) را از درگاه الهی مسئلت می‌نماید و سپس دعا می‌کند که خداوند متعال طعم و حلاوت این فرج را بر ایشان نیز بچشاند و دشمنانشان را نابود گرداند:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ رُوحَهُمْ وَ رَاحَتَهُمْ وَ سُرُورَهُمْ وَ أَذِقْنِی طَعْمَ فَرَجِهِمْ وَ أَهْلِكْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ. (کلینى، 1407: ج2، 583، ح18)
دعای توسل به ائمه(ع): در دعایی که دربر دارندۀ توسل به فرد فرد ائمه(ع) است، می‌خوانیم:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَسْأَلُكَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ ابْنَتِهِ وَ ابْنَیْهَا الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ... اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّی أَعْلَمُ أَنَّكَ قَادِرٌ عَلَى قَضَاءِ حَوَائِجِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَجِّلْ یَا رَبِّ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّكَ؛ (مجلسى، 1403: ج99، 251 - 252)
خدایا، تو می‌دانی که من به توانایی تو برای برآورده کردن خواسته‌هایم آگاهم؛ پس بر محمد و آلش درود فرست و در فرج ولیّ خود و فرزند دختر پیامبرت تعجیل فرما!
تعقیبات نمازهای یومیه و مستحبی: حضرت علی(ع) در دعایی که به صورت مطلق برای تعقیباتِ پس از هر نماز واجب از ایشان نقل شده است، عرضه می‌دارد:
إِلَهِی هَذِهِ صَلَاتِی صَلَّیْتُهَا لَا لِحَاجَةٍ مِنْكَ إِلَیْهَا وَ لَا رَغْبَةٍ مِنْكَ فِیهَا ... یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّكَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ. (کفعمى، 1405: 20 - 24)
امیرمؤمنان(ع) در این دعا دوبار فرج آل محمد(ع) را مسئلت می‌نماید و برای آخرین ذخیره الهی از خداوند متعال عافیت و نصرت طلب می‌کند.
دعای بعد از نماز امام زمان(عج): در بابی از وسائل الشیعه _ که نماز مخصوصِ هر امام را جداگانه آورده _ بعد از نماز امام زمان(عج) این دعا را ذکر کرده است:
اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ ... اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَمَرْتَنَا بِطَاعَتِهِمْ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ بِقَائِمِهِمْ وَ أَظْهِرْ إِعْزَازَهُ . (حر عاملی، 1409: ج8، 184- 185، بَابُ 53 اسْتِحْبَابِ التَّطَوُّعِ بِصَلَوَاتِ الْأَئِمَّة، ح10374؛ ابن طاووس، 1330: 280 - 281)
در این دعا پس از صلوات، به صراحت فرج آل محمد، ظهور حضرت قائم(عج) بیان شده و پس از آن نیز آشکار شدن عزت و سربلندی دولت مهدوی مسئلت شده است.
دعای امام رضا(ع) بعد از نماز جعفر طیار: حسن بن قاسم می‌گوید: دیدم امام رضا(ع) در غروب روز جمعه نماز جعفر طیار خواند و سپس دعایی قرائت فرمود که در اواخر آن پس از صلوات، فرمود:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ قَائِمِهِمْ بِأَمْرِكَ وَ انْصُرْهُ. (مجلسى، 1403: ج88، 195- 198، ح3)
امام رضا(ع) به صراحت فرج قائم آل محمد را می‌خواهد و می‌فرماید:
خدایا، به وسیله او دینت را که بعد از پیامبر(ص) دچار تغییر و تبدیل شده بود، تجدید و احیا نما!
حرز امام سجاد(ع): در آخرین جملاتِ حرز امام سجاد(ع) پس از درود و سلام به تک‌تک ائمه(ع) آمده است:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى وَ عَلَى عَلِیٍّ الْمُرْتَضَى وَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ... عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ انْصُرْ شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ ... وَ ارْزُقْنِی رُؤْیَةَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ. (ابن‌طاووس، 1411، 16 و 232 - 233؛ مجلسى، 1403: ج91، 265- 266، باب 42، ح1)
در این حرز، علاوه بر دعا برای فرج و لعن بر دشمنان اهل بیت(ع) توفیق زیارت و دیدار حضرت مهدی(عج) نیز خواسته شده است.
دعای مخزون: در فقراتی از این دعا، پس از ذکر صلوات، فرج آل محمد مسئلت شده است:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ یَا اللَّهُ... اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ عَجِّلِ الرَّوْحَ وَ الْفَرَجَ لِآلِ مُحَمَّدٍ. (مجلسى، 1403: ج95، 243 - 245)
دعای فرج: کفعمی دعایی به نام «دعاء الفرج» ذکر می‌کند که بنابر نقل، پس از نمازِ حاجتی که امام رضا(ع) تعلیم داده است، خوانده می‌شود. در اوایل دعا، لفظ «فرج» با عبارات گوناگونی آمده است:
یَا مُفَرِّجَ الْفَرَجِ یَا كَرِیمَ الْفَرَجِ یَا عَزِیزَ الْفَرَجِ یَا جَبَّارَ الْفَرَجِ یَا رَحْمَانَ الْفَرَجِ.
در ادامه با ذکر دعایی شبیه به دعای توسل، اسامی ائمه(ع) را ذکر می‌کند و پس از آن خداوند را به حق خود و معصومین و انبیا و مقرّبان درگاه الهی قسم می‌دهد که بر محمد و خاندانش درود فرستد و فرج آل محمد را برساند:
اللَّهُمَّ بِحَقِّكَ الْعَظِیمِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بِحَقِّ أَنْبِیَائِكَ ... وَ بِحَقِّ مَنْ نَادَاكَ وَ نَاجَاكَ وَ دَعَاكَ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ. (کفعمى، 1418: 323 - 326)
دعای کنز العرش: در دعای «کنز العرش» که از حضرت رسول(ص) نقل شده است، پس از این‌که خداوند را به چهارده معصوم و انبیای الهی و مقرّبانِ درگاهش قسم می‌دهد، بعد از صلوات در جملاتی _ که شبیه به دعای مشهور سلامتی حضرت حجت(عج) است _ عرضه می‌دارد:
یَا رَبِّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً كَثِیرَةً دَائِمَةً ... اللَّهُمَّ وَ كُنْ لِوَلِیِّكَ فِی أَرْضِكَ وَ حُجَّتِكَ عَلَى عِبَادِكَ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلًا وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْ شِیعَتِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ وَ مُحِبِّیهِ وَ أَتْبَاعِهِ. (همو: 356 - 361)
در این دعا نه‌تنها برای فرج دعا می‌کند، بلکه از خداوند می‌خواهد که ما را از شیعیان و یاوران قائم آل محمد قرار ده.
ب) آثار و برکات صلوات همراه با دعا برای فرج
با توجه به روایاتی که در بخش پیشین ذکر شد، هرگاه این ذکر شریف با صلوات همراه شود، برکاتی ویژه خواهد داشت. در این بخش برای پرهیز از تکرار روایات یادشده، تنها به آثار و برکات حاصل از ذکر صلوات و دعا برای فرج پرداخته می‌شود و روایات به صورت کوتاه و تنها برای بیان محل شاهد ذکر می‌شوند.
...
دعا برای فرج از جمله وظایف منتظران در عصر غیبت است و از آن‌جا که صلوات به عنوان شعار شیعه مطرح می‌شود می‌تواند بهترین محمِل دعا برای فرج باشد. مؤیّد این عمل ادعیه و زیاراتی است که در آن‌ها پس از ذکر صلوات، دعا برای فرج آل محمد(ص) و حضرت مهدی(ص) ذکر شده است. در این نوشتار، در سه بخش با عناوین «چگونگی دعا برای فرج»، «آثار و برکات صلوات و دعا برای فرج» و «ضرورت ذکر صلوات با "عجّل فرجهم"» تلاش شده است با ذکر روایات مطرح در این زمینه، گامی برای فراگیر کردن ذکر صلوات با «عجّل فرجهم» برداشته شود تا با آشکار شدن ضرورت این کار، کم‌کم نهضتی فراگیر در این راستا به وجود آید تا توانسته باشیم گامی عملی برای زمینه‌سازی فراگیر و عاشقانه برداریم.
مقدمه
دعا به هر شکلی و زبانی که باشد در درگاه ربوبی مورد پذیرش است و لازم نیست با کیفیت یا آداب خاصی باشد. البته اگر با رعایت آداب خاص و با استفاده از کلمات و عباراتی پرمحتوا باشد، به یقین افضل خواهد بود؛ حتی در قنوتِ نماز واجب نیز برخی از مراجع اجازه داده‌اند تا به هر زبان و هر روشی دعا خوانده شود و ضرورتی ندارد که به زبان عربی باشد؛ هر چند ثواب دعاهای وارد شده از اهل‌بیت(ع) بیشتر است.
امتیاز خاص شیعه نسبت به دیگر مذاهب و ادیان این است که ادعیۀ وارد شده از حضرات معصومین(ع) بهترین وسیله برای دعاست و شیعه با بهره‌مندی از این گنجینه ارزشمند معنوی به زیباترین شکل و صورت به درگاه حضرت حق التجا می‌کند و با این کلمات و جملات دُرربار، خواسته‌های خود را ابراز می‌دارد. در این میان، صلوات نیز دعایی است که ائمه اطهار(ع) ما را از کیفیت مطلوب آن آگاه ساخته‌اند و در اختیار تشنگان معارف خود قرار داده‌اند.
همچنین دعا برای فرج اهل‌بیت(ع) و ظهور حضرت مهدی(ع) نیز جزو آن دسته از دعاهایی است که ائمه(ع) به ضرورت آن و آثار و برکاتش و تلاش برای گسترش آن اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند. از جمله نمونه‌های آشکار آن هم دعا برای فرج، همراه با دعای مستجاب شدۀ صلوات است. البته روشن است که با وجود انکار و مخالفت برخی از افراد غافل و گاه معاند با چنین دعاهایی، هرگز لازم نیست امر به دعای تعجیل فرج همراه با صلوات در روایات ذکر شده باشد، بلکه هر دو، دعایی هستند که می‌توان جدا به جا آورد؛ اما با کمال افتخار می‌بینیم که در منابع معتبر، کیفیت صلوات و دعا برای فرج با لفظ «عجل فرجهم» آمده است؛ هر چند برخی از این ادعیه به زمان و مکانی خاص اختصاص ندارد، اما برای مأثور بودن کافی است.
البته گفتنی است تمام دعاها را می‌توان رجاءً (به امید رسیدن به ثواب بیشتر)، در هر زمان و مکانی خواند؛ چرا که دعا، طلب حاجت و نیاز به درگاه خداوند بی‌نیاز است و خداوند هم برای شنیدن دعاهای بندگانش زمان و مکان مشخص نکرده و فرموده است:
«ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم»؛ (غافر: 60)
[پروردگارتان فرمود:] مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.
و نیز می‌فرماید:
«إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِي»؛ (بقره: 186)
هر گاه بندگان من، از تو دربارۀ من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعاى دعاکننده را _ به هنگامى که مرا بخواند _ اجابت مىکنم.
البته برخی از زمان‌ها یا مکان‌ها فضیلت خاصی دارند و دعا در آن موقعیت‌ها سریع‌تر به اجابت می‌رسد. برای مثال، در روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شد است:
درهای آسمان در چهار مورد باز می‌شود (دعا مستجاب می‌شود): هنگام نزول باران، هنگامی که فرزند به سیمای پدر و مادرش نگاه می‌کند، وقتی که درِ کعبه باز می‌شود، زمان عقد ازدواج. (شعیری، بى‌تا: 101)
الف) انواع دعا برای فرج
با توجه به ادعیۀ وارد شده دربارۀ دعا برای فرج و همراهی کردن یا همراهی نکردن آن‌ها با ذکر شریف صلوات، می‌توان دعاهایی را که برای فرج حضرت مهدی(عج) ذکر شده است در دو بخش کلی ذکر کرد:
1. دعاها و زیارات مربوط به فرج آل محمد(ص) و تعجیل در ظهور حضرت حجت(عج) در توقیع شریفی از حضرت مهدی(عج) وارد شده است:
وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ؛ (صدوق، 1395: ج2، 485؛ طبرسى، 1403: ج2، 471)
برای تعجیل در فرج من بسیار دعا کنید؛ زیرا گشایش کارهای شما در آن است.
در دعای عهد _ که از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است _ عاشقان مهدی(عج) با سوز و گداز زمزمه می‌کنند:
اللَّهُمَّ أَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ... ِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ؛ (قمی، 1378: دعای عهد)
بارخدایا، آن چهرۀ ارجمند را به من بنمایان.... در فرج او تعجیل کن و ظهورش را آسان نما.
امام صادق(ع) در دعایی برای تعجیل در نصرت و یاری آل محمد و ولیّ آنان دعا می‌کند و از خداوند خواری و زبونی سریع دشمنانشان را طلب می‌نماید:
عَجِّلْ نَصْرَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَلِیِّهِمْ وَ اخْزَ عَدُوَّهُمْ عَاجِلًا. (برقى، 1371: ج2، 355)
2. ادعیه یا زیاراتی برای فرج اهل بیت(ع) و حضرت مهدی(عج) پس از ذکر صلوات این قسم از دعاها را نیز می‌توان به دو صورت زیر معرفی کرد:
یکم. ادعیه و زیاراتی برای زمان یا مکانی خاص دعا برای تعجیلِ فرج در عید قربان و روز جمعه: امام سجاد(ع) در دعای چهل و هشتم صحیفه برای عید قربان و روز جمعه، پس از اشاره به غصب حق وصایت و امامت اهل بیت(ع) ابتدا بر دشمنان آنان لعن و نفرین خدا را طلب می‌کند و سپس با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ع) خواستار تعجیل در فرج و نصرت اهل‌بیت(ع) می‌شود:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، ... وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكِینَ وَ التَّأْیِیدَ لَهُمْ. (منسوب به امام على بن الحسین، 1376: 238، دعای 48؛ حر عاملى، 1362: 350)
سجده شکرِ تعقیبات نماز ظهر: در باب کیفیت خواندن 51 رکعت در یک شبانه روز آمده است: نمازگزار بعد از نماز ظهر پس از صلوات، حوایج خود را بخواهد و دو سجده شکر به‌جا آورد و در سجدۀ شکر بگوید:
اللَّهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ وَ بِكَ اعْتَصَمْتُ ... لا إِلَهَ غَيْرُكَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ؛ (مفید، 1413: 108)
خدایا، به تو رو کرده‌ام و به دامن رحمت تو چنگ می‌زنم... خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست و در فرج آن‌ها تعجیل فرما!
اعمال پنج‌شنبه و جمعه: در معوذات روز پنج‌شنبه آمده است:
مستحب است در این روز به‌جز معوذات وارد شده، سوره قدر و این صلوات را صد مرتبه بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِكْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ». (کفعمى، 1418: 141 - 142؛ مجلسى، 1403: ج87، 215 - 216، ح43)
در اعمال روز جمعه، صلوات و دعا برای فرج صد مرتبه ذکر شده است:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ. (کفعمى، 1418: 71 - 72؛ همو، 1405: 420 - 421)
اعمال ماه مبارک رمضان: در باب دعا بین رکعات نماز _ که در دهۀ آخر شب‌های ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود _ آمده است:
یَا كَرِیمُ یَا كَرِیمُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي؛ (طوسى، 1407: ج3، 77 - 78)
در تسبیح ده جزئی که برای روزهای مبارک رمضان آمده است، می‌خوانیم:
سُبْحَانَ اللَّهِ بَارِئِ النَّسَمِ ... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كُلَّمَا طَلَعَتْ شَمْسٌ ... .
سپس صلوات بر هر یک از ائمه(ع) جداگانه ذکر شده و پس از صلوات بر همۀ امامان آمده است:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ وَ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُ. (کفعمى، 1418: 227 - 231)
در این دعا افزون بر صوات بر ائمه(ع)، برای دوستدارانشان نیز دعا می‌کند و به صورت خاص، فرج آخرین ذخیرۀ الهی را مسئلت می‌نماید.
ادعیه سحرگاهان: کفعمی برای سحرها دعایی به نام «حریق» ذکر کرده است که بعد از جملات نخستین آن، پس از هر چند جمله، ذکر صلوات تکرار شده است. در جملات آخر دعا صلوات و دعای برای فرج اهل‌بیت(ع) و همۀ مؤمنان یک‌جا نقل می‌شود:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجِی وَ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَهْمُومٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ. (همو: 55 - 59؛ همو، 1405: 72 - 78؛ حر عاملى، 1362: 313)
دعاهای روز عاشورا: عبدالله بن سنان می‌گوید: روز عاشورا به خدمت امام صادق(ع) رسیدم. حضرت بسیار محزون بود و پس از اشاره به مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) زیارتنامه‌ای یادم داد که در جملاتی از آن آمده است:
اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِكَ عَلَیْهِمْ وَ اسْتَنْقِذْهُمْ مِنْ أَیْدِی الْمُنَافِقِینَ.
ادعیۀ روز عرفه: امام صادق(ع) در فرازهای پایانی دعایی که پس از نماز ظهر و عصر در روز عرفه از ایشان نقل شده، بعد از درود بر محمد و آل‌اش، فرج آنان را مسئلت می‌نماید:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ ... اللَّهُمَّ عَجِّلِ الرَّوْحَ وَ الْفَرَجَ لِآلِ مُحَمَّدٍ. (ابن‌طاووس، 1376: ج1، 369 - 375؛ مجلسى، 1423: 182 - 189)
زیارتنامه‌های ائمه اطهار(ع): در زیارت امام جواد(ع) آمده است که بعد از نماز زیارت، تسبیح حضرت زهرا(ع) را به جا آور و سپس این دعا را بخوان:
اللَّهُمَّ إِلَیْكَ نَصَبْتُ یَدِی ... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ وَلِیِّكَ، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً.
همچنین در زیارتنامه امام هادی و امام حسن عسکری(ع) در سامرا آمده است:
أَنْ یَجْعَلَ حَظِّی مِنْ زِیَارَتِی إِیَّاكُمَا الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ... اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ وَلِیِّكَ وَ اجْعَلْ فَرَجَنَا مَعَ فَرَجِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین؛ (صدوق، 1413: ج2، 607، باب زیارت عسکریین؛ ابن‌قولویه، 1356: 313 - 314)
خداوند بهرۀ زیارت مرا صلوات بر محمد و آلش قرار دهد ... خدایا، فرج امام عصر(عج) را برسان و فرج و گشایش ما را همراه با فرج او قرار ده!
دوم. ادعیه و زیارات کلی، بدون اختصاص به زمان یا مکانی خاص با نگاهی گذرا به کتب روایی، می‌توان احادیثی را دید که در آن‌ها دعا برای فرج، همراه با ذکر شریف صلوات آمده است و به مکان یا زمان خاصی محدود نمی‌شوند. در این‌جا به مواردی از این دست ادعیه اشاره می‌شود.
دعای جامع خیر دنیا و آخرت: عمرو بن أبی المِقدام می‌گوید: امام صادق(ع) دعایی که جامع خیر دنیا و آخرت است را به من تعلیم فرمود. حضرت در این دعا با ذکر صفات حضرت حق، پس از بیان چند دعا _ همچون طلب آمرزش _ بعد از ذکر صلوات، فرج و آسایش و سرور اهل بیت(ع) را از درگاه الهی مسئلت می‌نماید و سپس دعا می‌کند که خداوند متعال طعم و حلاوت این فرج را بر ایشان نیز بچشاند و دشمنانشان را نابود گرداند:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ رُوحَهُمْ وَ رَاحَتَهُمْ وَ سُرُورَهُمْ وَ أَذِقْنِی طَعْمَ فَرَجِهِمْ وَ أَهْلِكْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ. (کلینى، 1407: ج2، 583، ح18)
دعای توسل به ائمه(ع): در دعایی که دربر دارندۀ توسل به فرد فرد ائمه(ع) است، می‌خوانیم:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَسْأَلُكَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ ابْنَتِهِ وَ ابْنَیْهَا الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ... اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّی أَعْلَمُ أَنَّكَ قَادِرٌ عَلَى قَضَاءِ حَوَائِجِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَجِّلْ یَا رَبِّ فَرَجَ وَلِیِّكَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّكَ؛ (مجلسى، 1403: ج99، 251 - 252)
خدایا، تو می‌دانی که من به توانایی تو برای برآورده کردن خواسته‌هایم آگاهم؛ پس بر محمد و آلش درود فرست و در فرج ولیّ خود و فرزند دختر پیامبرت تعجیل فرما!
تعقیبات نمازهای یومیه و مستحبی: حضرت علی(ع) در دعایی که به صورت مطلق برای تعقیباتِ پس از هر نماز واجب از ایشان نقل شده است، عرضه می‌دارد:
إِلَهِی هَذِهِ صَلَاتِی صَلَّیْتُهَا لَا لِحَاجَةٍ مِنْكَ إِلَیْهَا وَ لَا رَغْبَةٍ مِنْكَ فِیهَا ... یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّكَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ. (کفعمى، 1405: 20 - 24)
امیرمؤمنان(ع) در این دعا دوبار فرج آل محمد(ع) را مسئلت می‌نماید و برای آخرین ذخیره الهی از خداوند متعال عافیت و نصرت طلب می‌کند.
دعای بعد از نماز امام زمان(عج): در بابی از وسائل الشیعه _ که نماز مخصوصِ هر امام را جداگانه آورده _ بعد از نماز امام زمان(عج) این دعا را ذکر کرده است:
اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ ... اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَمَرْتَنَا بِطَاعَتِهِمْ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ بِقَائِمِهِمْ وَ أَظْهِرْ إِعْزَازَهُ . (حر عاملی، 1409: ج8، 184- 185، بَابُ 53 اسْتِحْبَابِ التَّطَوُّعِ بِصَلَوَاتِ الْأَئِمَّة، ح10374؛ ابن طاووس، 1330: 280 - 281)
در این دعا پس از صلوات، به صراحت فرج آل محمد، ظهور حضرت قائم(عج) بیان شده و پس از آن نیز آشکار شدن عزت و سربلندی دولت مهدوی مسئلت شده است.
دعای امام رضا(ع) بعد از نماز جعفر طیار: حسن بن قاسم می‌گوید: دیدم امام رضا(ع) در غروب روز جمعه نماز جعفر طیار خواند و سپس دعایی قرائت فرمود که در اواخر آن پس از صلوات، فرمود:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ قَائِمِهِمْ بِأَمْرِكَ وَ انْصُرْهُ. (مجلسى، 1403: ج88، 195- 198، ح3)
امام رضا(ع) به صراحت فرج قائم آل محمد را می‌خواهد و می‌فرماید:
خدایا، به وسیله او دینت را که بعد از پیامبر(ص) دچار تغییر و تبدیل شده بود، تجدید و احیا نما!
حرز امام سجاد(ع): در آخرین جملاتِ حرز امام سجاد(ع) پس از درود و سلام به تک‌تک ائمه(ع) آمده است:
اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى وَ عَلَى عَلِیٍّ الْمُرْتَضَى وَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ... عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ انْصُرْ شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ ... وَ ارْزُقْنِی رُؤْیَةَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ. (ابن‌طاووس، 1411، 16 و 232 - 233؛ مجلسى، 1403: ج91، 265- 266، باب 42، ح1)
در این حرز، علاوه بر دعا برای فرج و لعن بر دشمنان اهل بیت(ع) توفیق زیارت و دیدار حضرت مهدی(عج) نیز خواسته شده است.
دعای مخزون: در فقراتی از این دعا، پس از ذکر صلوات، فرج آل محمد مسئلت شده است:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ یَا اللَّهُ... اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... اللَّهُمَّ عَجِّلِ الرَّوْحَ وَ الْفَرَجَ لِآلِ مُحَمَّدٍ. (مجلسى، 1403: ج95، 243 - 245)
دعای فرج: کفعمی دعایی به نام «دعاء الفرج» ذکر می‌کند که بنابر نقل، پس از نمازِ حاجتی که امام رضا(ع) تعلیم داده است، خوانده می‌شود. در اوایل دعا، لفظ «فرج» با عبارات گوناگونی آمده است:
یَا مُفَرِّجَ الْفَرَجِ یَا كَرِیمَ الْفَرَجِ یَا عَزِیزَ الْفَرَجِ یَا جَبَّارَ الْفَرَجِ یَا رَحْمَانَ الْفَرَجِ.
در ادامه با ذکر دعایی شبیه به دعای توسل، اسامی ائمه(ع) را ذکر می‌کند و پس از آن خداوند را به حق خود و معصومین و انبیا و مقرّبان درگاه الهی قسم می‌دهد که بر محمد و خاندانش درود فرستد و فرج آل محمد را برساند:
اللَّهُمَّ بِحَقِّكَ الْعَظِیمِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بِحَقِّ أَنْبِیَائِكَ ... وَ بِحَقِّ مَنْ نَادَاكَ وَ نَاجَاكَ وَ دَعَاكَ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ. (کفعمى، 1418: 323 - 326)
دعای کنز العرش: در دعای «کنز العرش» که از حضرت رسول(ص) نقل شده است، پس از این‌که خداوند را به چهارده معصوم و انبیای الهی و مقرّبانِ درگاهش قسم می‌دهد، بعد از صلوات در جملاتی _ که شبیه به دعای مشهور سلامتی حضرت حجت(عج) است _ عرضه می‌دارد:
یَا رَبِّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً كَثِیرَةً دَائِمَةً ... اللَّهُمَّ وَ كُنْ لِوَلِیِّكَ فِی أَرْضِكَ وَ حُجَّتِكَ عَلَى عِبَادِكَ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلًا وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْ شِیعَتِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ وَ مُحِبِّیهِ وَ أَتْبَاعِهِ. (همو: 356 - 361)
در این دعا نه‌تنها برای فرج دعا می‌کند، بلکه از خداوند می‌خواهد که ما را از شیعیان و یاوران قائم آل محمد قرار ده.
ب) آثار و برکات صلوات همراه با دعا برای فرج
با توجه به روایاتی که در بخش پیشین ذکر شد، هرگاه این ذکر شریف با صلوات همراه شود، برکاتی ویژه خواهد داشت. در این بخش برای پرهیز از تکرار روایات یادشده، تنها به آثار و برکات حاصل از ذکر صلوات و دعا برای فرج پرداخته می‌شود و روایات به صورت کوتاه و تنها برای بیان محل شاهد ذکر می‌شوند.
...
