چکيده
سختي‌هاي زندگي امروز بشري، به خصوص نابرابري اجتماعي، افزايش فقر و ضريب جيني، بردگي نوين و انواع آلودگي‌هاي خودساخته بشري، باعث گرديده تا توجه به ظهور منجي بشريت، که همان يار غايب از نظر و امام منتظَر، حضرت مهدي(عج) است، بيش از پيش معطوف گردد. با توجه به اينکه پس از ظهور و قيام اين منجي، حکومت مورد نظر بايد شرايط ويژه‌اي داشته باشد، نيازمند بسترهاي مناسب نيز مي‌باشد. در اين مقاله سعي ميشود تا به بررسي نقش يکي از جديدترين فن‌آوري‌هاي بشري، يعني فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، به عنوان يک زيرساخت اساسي در اين خصوص پرداخته شود. به همين منظور با بيان برخي از ويژگي‌هاي انقلاب آن حضرت و دولت کريمه آن، طبق احاديث و روايات، نقش اين فن‌آوري، طبق گفته کارشناسان، در برآورده شدن آنها مورد کنکاش قرار ميگيرد.
کلمات کليدي: فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، ويژگي حکومت جهاني حضرت مهدي(عج)، انقلاب، زيرساخت، تهديد فن‌آوري.
مقدمه
جهان در آشوب و تلاطم به سر مي‌برد. هر روز اخبار کشته شدن، دستگيري و بي‌خانماني مردمان بر اثر تروريسم، جنگ، تظاهرات مردمي و بلاياي طبيعي خودساخته، که حاصل بي‌مسئوليتي بشريت است، از اطراف و اکناف به گوش ميرسد. به‌رغم پيشرفت سريع بشر در علوم و فنون و دستاوردهاي فن‌آوري و صنعتي، مي‌توان با نگاهي به گذشته‌اي نه چندان دور گفت که انسان امروزي در تنگناي بيشتري نسبت به دوران قبل مي‌باشد. به‌رغم بهبود يک سري شاخص‌هاي مادي زندگي بشري، نظير افزايش باسوادي و نظاير آن، بسياري از شاخص‌هاي معنوي نظير صداقت و اعتماد متقابل، در سراشيبي سقوط قرار گرفته‌اند. از طرف ديگر شاخص‌هاي اجتماعي نظير فقر، شکاف بين طبقات دارا و ندار به دليل عدم برابري اجتماعي، آمار نااميدکننده‌اي را نشان مي‌دهند. در چنين شرايطي بشريت و به خصوص طبقه محروم به دنبال منجي‌هايي هستند که در مذاهب مختلف از آنها نام برده شده است.
اين منجي از نظر شيعيان و حتي بسياري از اهل تسنن، امام دوازدهم، حضرت صاحب العصر، امام مهدي(عج) بوده که با ارائه اسلام خالص، توجه تمام انسان‌هاي پاک فطرت، با هر مذهب و فرقه‌اي را جلب نموده و اسلام واقعي را بر سراسر جهان حکم‌فرما خواهد نمود. بديهي است که در مقابل اين امر، انسان‌نماهاي ديو سيرت که منافع مادي خود را در خطر مي‌بينند، به پا خاسته و حضرت به کمک ياران خود با آنان مبارزه نمايد. پس از اين انقلاب، جهان به صورت يکپارچه تحت حکومت صالح وجود نازنينش قرار خواهد گرفت. چگونگي سيستم حکومتي حضرت که با حضور نخبگان حقيقي عالم بشريت محقق خواهد شد، فراتر از تفکر ماست؛ چراکه تا به حال تجربه نشده است و به گونه‌اي است که حتي مردگان عالم نيز از اين حکومت بهره خواهند برد و ستم‌ها از جهان زدوده خواهد شد. اما در خصوص اينکه اين حکومت چه ويژگي‌هايي دارد، احاديث و روايات زيادي ذکر شده که از مهم‌ترين آنها مي‌توان به برابري اجتماعي و تکامل بشريت اشاره نمود. بديهي است که ايجاد چنين ويژگي‌هايي نيازمند زيرساخت‌هاي مناسب نيز مي‌باشد؛ چراکه خداوند امور جهان را براساس نظام علت و معلول قرار داده است. به نظر نويسنده يکي از مهم‌ترين اين زيرساخت‌ها، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات مي‌باشد که در مورد نقش و اهميت آن در ادامه بحث خواهد شد.
به اين منظور ابتدا تعريفي از اين فن‌آوري و خلاصه‌اي از کاربرد و اهميت آن در زندگي امروزي ارائه شده و سپس با ذکر ده ويژگي دولت کريمه، نقش اين فن‌آوري در ظهور و بروز آنها مورد بررسي قرار خواهد گرفت. در انتها نيز به برخي خطرات موجود در اين زمينه اشاره خواهد شد.
فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات چيست؟
واژه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT يا فاوا) که از سال 1990 رايج گرديد، عبارت است از گردآوري، سازماندهي، ذخيره و نشر مناسب اطلاعات، اعم از صوت، تصوير، متن يا اعداد، كه با استفاده از ابزارهاي ارتباطي صورت پذيرد. محوري‌ترين هدف اين فن‌آوري، دسترسي سريع به اطلاعات و انجام امور بدون در نظر گرفتن فواصل جغرافيايي و فارغ از محدوديت‌هاي زماني است.
پيش از اين، علم کامپيوتر معمولاً در رده علوم نظري و با تأکيد بر جنبه‌هاي آموزشي و محاسباتي در نظر گرفته مي‌شد؛ اما از زماني که بحث نظام اطلاع‌رساني مطرح گرديد، اين فن‌آوري بيشتر در خدمت فعاليت‌هاي غيرکامپيوتري نظير مديريت دانش و اطلاعات قرار گرفت و اين حوزه‌ها فصول مشترک زيادي با هم پيدا کردند. فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات شامل چهار جزء اصلي سيستم (اعم از نيروي انساني، ماشين يا کامپيوتر، چه سخت‌افزار و چه نرم‌افزار)، داده اطلاعاتي (نظير متن، تصوير، صوت و آمار)، رسانه (نظير نشريات، تلويزيون، راديو و شبکه‌هاي اينترنت و اينترانت) و بستر ارتباطي (نظير خطوط تلفن، شبکه‌هاي بي‌سيم، پست و فيبر نوري) بوده و در مواردي همچون سيستم مديريت يکپارچه، سياست‌گذاري کلان، بررسي فراآماري اطلاعات، ايجاد شاخص‌هاي رقمي‌کيفيت، فرآيندسازي مديريت، کنترل سيستم‌ها، مديريت شبکه‌ها، توليد، مديريت و انتقال فايل‌ها در محيط‌هاي چندرسانه‌اي، توليد مطالب علمي و موارد بسيار ديگر کاربرد دارد. برخي از ويژگي‌ها و مزاياي استفاده از اين فن‌آوري در سازمان‌ها، ارگان‌ها و دولت‌ها عبارت‌اند از:
1. بهبود در كیفیت اطلاعات و نیز منابع اطلاعاتی؛
2. كاهش زمان پردازش اطلاعات؛
3. تقلیل فشار كار (بار وارده) بر گروه‌های درگیر در امور مربوطه؛
4. كاهش هزینهها؛
5. ارتقای سطح خدمات قابل ارائه؛
6. ارتقای راندمان و بازدهی كاری؛
7. ارتقای سطح رضایت‌مندی ارباب رجوع.
اين فن‌آوري مي‌تواند در زيرساخت‌هاي فقير توزيع و دسترسي، با هزينه نسبي اندک، جهشي شگرف ايجاد نموده و حتي با ايجاد امکان اظهارنظر به مردمي‌كه دورافتاده، زبان بسته و غيرقابل بروز بوده‌اند، تأثير بسيار زيادي در بهبود حكومت‌گرداني بر جاي گذارد. بنا به گفته دکتر درخشان: «الكترونيكي كردن كشور علاوه بر اينكه منجر به شكسته شدن تحريم‌ها عليه ايران ميشود، مرزهاي تجارتي را نيز گسترش ميدهد». ممكن است اين فن‌آوري به تنهايي گرسنگي را ريشه‌كن نكند يا مرگ و مير كودكان را نكاهد، اما عاملي بسيار بااهميت است كه رشد اقتصادي و برابري اجتماعي را تسريع مينمايد.
امروزه فن‌آوري اطلاعات، مرزها را کنار زده و يک جهان ويژه با امکانات و توانايي‌هاي ويژه خلق کرده است و به همين دليل مديران آينده‌نگر، استراتژي‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي کوتاه‌مدت و بلندمدت سازمان خود را بر پايه استفاده از اين فن‌آوري تدوين نموده و مطمئن هستند که اين سرمايه‌گذاري‌ها در راستاي پيشرفت سازمانشان بوده و بسياري از هزينه‌هاي آن را پوشش ميدهد. بر همين اساس نظريه‌هايي مانند ايجاد دولت‌هاي الكترونيكي، شهرهاي الكترونيكي، آموزش الكترونيكي، بانکداري الکترونيکي، تجارت الكترونيكي و سازمان‌هاي مجازي مطرح گرديده است.
مطابق منشوري که هشت کشور صنعتي جهان در سال 1379 در اوکيناوا به امضا رساندند، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات به عنوان محور حياتي توسعه و رشد در جوامع بشري مطرح شده است. به نظر ميرسد اين فن‌آوري که از تازه‌ترين دستاوردهاي علمي بشر است، توانايي‌ها و قابليت‌هاي بسياري را به جامعه انساني عرضه كرده و مي‌تواند در رفع مشكلات موجود جامعه بشري مفيد و مؤثر واقع شود.
از طرف ديگر، پس از ابداع هر فن‌آوري، مدت زماني به طول مي‌انجامد تا در مقياس عمومي مورد استفاده قرار گيرد که ضريب نفوذ نام دارد؛ مثلاً تلفن پس از 74 سال، راديو پس از 38 سال، کامپيوترهاي شخصي پس از 16 سال، تلويزيون پس از 13 سال و «وب» پس از 4 سال، موفق به جذب پنجاه ميليون استفاده‌کننده شده‌اند. اين نشان ميدهد که نسل جديد ابزارهاي فن‌آوري اطلاعات، ضريب نفوذ فوق‌العاده‌اي داشته و بسياري در سراسر جهان بر اين عقيده‌اند كه تسريع و تعديل در فرايند تبادل دانش و اطلاعات از طريق فن‌آوري‌هاي جديد ارتباطي و اطلاعاتی، نقشي بسيار كليدي در دستيابي به توسعه، توسعه منابع انساني و توسعه پايدار ايفا خواهد كرد و جامعه مبتني بر دانش و اطلاعات به عنوان الگوي توسعه پايدار شناخته خواهد شد.
در ادامه مشاهده خواهد شد که اين فن‌آوري چگونه به ايجاد انقلاب جهاني حضرت و برپايي دولت موعود کمک کرده و به طور مستقيم در برآورده شدن چه ويژگي‌هايي از آن حکومت جهاني، نقش مؤثر ايفا مينمايد.
ويژگي‌هاي حکومت حضرت مهدي(عج) و نقش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در تحقق آنها
الف) جهاني‌بودن انقلاب حضرت مهدي(عج)
امام صادق(ع) می‌فرماید: «زمانی که حضرت قائم(ع) قیام می کند، مردم را مجدداً به اسلام فرا می‌خواند و به امری هدایت می‌کند که فراموش شده و جمهور از آن منحرف شده‌اند...».
آنچه مسلم است، انقلاب صاحب‌العصر و الزمان(عج) يک انقلاب منطقه‌اي نبوده و به صورت فراگير در تمام ممالک اتفاق مي‌افتد، و کلمه جمهور بدون مضاف‌اليه نيز در حديث به همين نکته اشاره دارد. انقلاب جهاني، انقلابي صرفاً سياسي و جغرافيايي نيست، بلکه انقلابي است در دل و روح انسان‌ها که به واسطه تشنگي آنها به معارف حقيقي صورت ميگيرد. اين امر تنها توسط فن‌آوري‌هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي صورت مي‌پذيرد.
به اين جملات دکتر فیل آتر عضو هیئت مدیره انجمن ارتباطات آمریکا و استاد ارتباطات دانشگاه لوئیزیانا توجه نماييد: «امروزه يك فرد به تنهایی می‌تواند انقلابي را آغاز كند و حتي اگر در زندان باشد ویدیويش می‌تواند زمينه‌ساز يك انقلاب باشد. رسانه‌های اجتماعی در كنار روش‌های فوری ارسال پیام از طریق تلفن‌های همراه هوشمند مي‌توانند به سرعت پرده از جنايت‌ها و تخلفات بردارند و اعتراضات و حتی انقلاب را به همراه داشته باشند. یک نكته شگفت‌انگیز درباره این فن‌آوری‌ها و خدمات اين است که اجازه می‌دهند افراد هم‌فکر در سراسر جهان به عنوان گروه‌های چندملیتی قدرتمندي كه می‌توانند تغییرات مثبتي به وجود آورند، گرد هم آیند».
يعني با همين فن‌آوري فعلي، که هر روزه نيز پيشرفت جديدي در آن به وجود مي‌آيد، مي‌توان يک انقلاب جهاني به وجود آورد. اگر اين انقلاب داراي بنيان‌هاي قوي فکري و فطري باشد، آتش آن نه‌تنها خاموش نشده، بلکه به سرعت همه‌جا سرايت نموده و باعث پيروزي آن انقلاب خواهد شد. بنا بر اعتقادات ما، انقلاب حضرت مهدي(عج) داراي چنين بنيان‌هايي هست. آن حضرت با انتشار معارف زلال و اسلام ناب، تمام دل‌هاي پاک را در سراسر جهان با خود همراه نموده و حکومتي يکپارچه را براساس عدل و قسط در سراسر زمين برپا خواهد نمود. صدور پيام‌هاي انقلاب اسلامي ايران به اقصا نقاط عالم، به‌رغم تمام ضعف‌های ما در فن‌آوري‌هاي نوين، مثال قطره‌واري از اين دريا مي‌باشد.
ب) حکومت يکپارچه جهاني
از امام صادق(ع) روايت شده است: «در آن هنگام که قائم قیام کند، هیچ سرزمینی باقی نخواهد ماند، مگر اینکه شهادت به یکتاپرستی و نبوّت در آن ندا داده خواهد شد». يا در حديث پيامبر گرامي‌اسلام(ص) که در بخش بعد ذکر مي‌گردد، اشاره شده که «زمين» از قسط و عدل پر ميشود، نه فلان مملکت يا...؛ پس در حکومت حضرت، مرزها معنی فعلی خود را از دست می‌دهند و دنیا یک‌پارچه می‌شود و جامعه‌ای مطابق با سنت رسول خدا(ص) و نیازهای بشری تشکیل می‌گردد.
احتمالاً تاکنون بارها اصطلاح دهکده جهاني را شنيده‌ايد. واژه‌اي که اولين‌بار در سال 1962 ميلادي توسط مارشال مک لوهان در کتاب «کهکشان گوتنبرگ: شناخت انسان چاپی» مطرح گرديد. از دیدگاه وي، دنیای امروز یک دنیای الکترونیکی است و رسانه‌های الکترونیکی با گسترش خود فاصله‌های زمانی و مکانی موجود میان انسان‌ها را از بین برده‌اند. به عبارتی دقیق‌تر، وسایل ارتباط جمعی جدید مانند تلویزیون، رادیو، مطبوعات، اینترنت و... شیوه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده و متحول نموده و به گونه‌ای جهان کنونی را به یک دهکده کوچک تبدیل کرده‌اند.
مک لوهان این دهکده کوچک را دهکده جهانی می‌نامد که در آن افکار و اعمال جوامع از یکدیگر پنهان نمی‌باشند و در عین حال تاریخ شاهد به منصه ظهور رسیدن یک نوع جدید از فردگرایی انسانی است. از دیدگاه وی در دهکده جهانی، هرگونه اتفاقی که در یک نقطه می‌افتد قابل تسری و تعمیم به دیگر نقاط دهکده است؛ چراکه فرایند تبادل اطلاعات، علوم و اندیشه با سرعت قابل ملاحظه‌ای در جریان است. بنابراين جهانی‌سازی را می‌توان فرایند فشردگی فزاینده زمان و مکان دانست که مردم دنیا به واسطه آن و به صورت آگاهانه در جامعه جهانی ادغام می‌شوند. به بیان دیگر، جهانی‌شدن معطوف به فرایندی است که در جریان آن فرد و جامعه در گستره جهانی با یکدیگر پیوند می‌خورند.
از 1962 تاکنون، مدت زمان زیادی نمی‌گذرد، با این حال پیش‌بینی مک لوهان خیلی سریع‌تر از آنچه خودش تصور می‌کرد تحقق پیدا کرد. هم‌اکنون وسایل ارتباط‌جمعی با یاری گرفتن از تکنولوژی ماهواره‌های مخابراتی و شبکه اعجاب‌انگیز اینترنت، تمامی نقاط دنیا را به هم پیوند داده است و امکان ارتباط سریع و آسان را فراهم کرده است و تازه این ابتدای کار است؛ ولی وسایل ارتباطی فقط یک وسیله و ابزار هستند و موضوع بااهمیت‌تر نحوه به کارگیری این ابزارها و مديريت داده‌هاي آنهاست که در دوران حکومت صاحب الامر(عج) براساس دستورات الهي صورت گرفته و جامعه انساني را به سعادت مي‌رساند. به عبارت ديگر، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات که امروزه به عنوان ابزاري در دست قدرت‌هاي بزرگ جهاني براي سلطه يکپارچه بر جهان تبديل شده است، ان‌شاءالله در آينده‌اي نزديک تحت سیطره امام منتظران درآمده و حکومت يکپارچه موعود را محقق مينمايد و بر اثر آن، طنين شهادتين از سراسر جهان به گوش خواهد رسيد.
ج) گسترش عدالت و رفع ستم
يکي از ويژگي‌هاي دولت امام زمان(عج) و شايد مهم‌ترين ويژگي آن، عدالت اجتماعي و رفع ظلم و ستم از سراسر گيتي مي‌باشد. رسول اللّه(ص) مي‌فرمايد: «مهدي(عج) از فرزندان من است که براي او غيبتي است. زماني كه ظهور کند، زمين را آن‌چنان كه از ظلم و جور پر شده است، از قسط و عدل پر مي‌سازد».
آن حضرت در حديث ديگري ميفرمايند: «مژده باد شما را به ظهور و برانگيخته شدن مهدي(عج) در امت من، در حالي كه اختلافات، تمام مردم را دربر گرفته و فاصله طبقاتي زياد گشته است، آنگاه حضرتش زمين را از قسط و عدل پر مي‌‌كند، همان‌گونه كه از جور و ستم پر شده بود، ساكنان آسمان و زمين از او راضي و خشنود بوده، اموال را به طور مساوي بين مردم تقسيم مينمايند».
اين احاديث و نظاير آن، در كتب شيعه و سني، از شهرت و تواتر فوق‌العاده‌اي برخودار است، و در اغلب آنها عناوين قسط و عدل در كنار هم آمده است كه يقيناً فرق‌هايي با يكديگر دارند؛ مانند اينكه گفته‌اند: «عدل اعم از قسط است»؛ «قسط فقط رعايت حق ديگران است و عدل، رعايت حق همه‌چيز و همه‌كس»؛ «قسط فقط در مورد ديگران به كار ميرود، و عدل در مورد رابطه انسان با خود، خدا و ديگران»؛ «قسط ضد جور است و عدل ضد ظلم».
شايد خواننده بگويد که خوب عدالت اجتماعي چه ربطي به فن‌آوري اطلاعات دارد؟ به اين سخنان محمد ناظمی‌پور، معاونت اسناد هويتي اداره کل ثبت احوال اصفهان، در مورد دولت الکترونيک که يکي از شاخه‌هاي مورد توجه فن‌آوري اطلاعات مي‌باشد توجه فرماييد: «دريافت برابر خدمات دولتي براي همه مردم، تسهيل خدمات به مردم، کاهش سفرهاي درون‌شهري و برون‌شهري، افزايش بازدهي و بهره‌وري، کاهش هزينه‌ها، تسريع در ثبت، جمع‌آوري و دسترسي (آسان و بدون اشتباه) به آمار و اطلاعات، رفع مشکلات مربوط به کمبود نيروي انساني از مزاياي دولت الکترونيک است». وي در ادامه مي‌افزايد: «دولت الکترونيک مقدمه‌اي براي عدالت اجتماعي است و ما بايد از اين مرحله عبور کنيم».
يا به گفته دکتر درخشان: «دولت الكترونيك پيونددهنده دولت با شهروندان، بنگاه‌هاي اقتصادي و ديگر سازمان‌ها اعم از دولتي و غيردولتي است» و «در چنين وضعيتي نقش انسان با ارج نهادن به كرامت انساني تنها به سياست‌گذاري‌هاي كلي محدود ميشود و از بين رفتن رانت خواري در تجارت را به دنبال خواهد داشت».
شهرام روزبهاني، معاون دفتر سنجش و ارزش‌يابي مهارت سازمان فني و حرفه‌اي کشور در بازديد از نمايشگاه دولت مهر: «راه‌اندازي سامانه جامع دولت الکترونيک که از ابتداي سال گذشته اجرايي شده، عدالت اجتماعي و تکريم ارباب رجوع را به دنبال دارد». و چه بسيار سخنان مشابه از مسئولان دولتي و اساتيد در اين خصوص وجود دارد.
مگر نه اين است که عدالت اجتماعي يعني برخورداري يکسان مردم از خدمات اجتماعي، جلوگيري از رانت‌خواري، کاهش شکاف بين دارا و ندار، و توسعه‌يافتگي يکسان همه جوامع. همه اين مقوله‌ها تنها با استفاده صحيح از فن‌آوري اطلاعات امکان‌پذير خواهد شد.
يکي از مهم‌ترين مثال‌هاي نابرابري اجتماعي، فاصله توسعه‌يافتگي شهرها و روستاهاست. توسعه روستايي فاصله ميان شهر و روستا را كاهش داده و سطح زندگي را در روستاها همانند شهرها ارتقا مي‌بخشد. يكي از عواملي كه باعث شده است سطح زندگي در روستاها نسبت به شهرها به مراتب پايين‌تر باشد، عدم دسترسي روستاييان به خدمات عمومي جامعه است. بنابراين يكي از محورهاي اصلي توسعه در روستاها بايد حول محور توسعه دسترسي روستاييان به خدمات عمومي شكل گيرد. در صورتي كه دسترسي گسترده روستاييان به خدمات عمومي ازجمله خدمات بهداشتي، آموزشي، فرهنگي، اقتصادي و غيره فراهم شود، انگيزه مهاجرت به شهرها تا حد بسيار زيادي كاهش مي‌يابد. فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ابزاري است كه مي‌تواند براي توسعه دسترسي روستاييان به خدمات عمومي مورد استفاده قرار گيرد.
از کاربرد فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در رفع بي‌عدالتي، مي‌توان مثال‌هاي متعددي زد، اما هنگامي‌که صحبت از بي‌عدالتي ميشود، اولين مقوله‌اي که به ذهن عامه خطور مينمايد، بي‌عدالتي مالي است. بايد يادآور شد که تجارت آزاد تنها با توسعه اين فن‌آوري و فراهم نمودن بسترها و قوانين مناسب آن امکان‌پذير ميشود. بالطبع در چنين فضايي ديگر تحريم، گران‌فروشي، بزخري، رانت‌خواري، تقلب و ديگر سوءاستفاده‌هاي مالي، که مصداق بارز بي‌عدالتي هستند، معنايي نخواهد داشت.
د) رفع فقر
ديگر ويژگي دولت موعود که به نوعي ناشي از ويژگي عدالت اجتماعي آن مي‌باشد، رفع فقر از جهان و بي‌نيازي مردمان است. پيامبر گرامي‌اسلام(ص) ميفرمايند: «در آخرالزمان ـ پس از مدت طولاني سختي و تنگ‌دستي ـ امامي وجود دارد كه به مردم بذل و بخشش مينمايد، شخصي پيش او ميرود و او با دو دست خويش مال را جمع نموده و به او ميدهد، در آن زمان آن‌قدر مال و خير به مردم ميرسد كه همّ و غم شخص اين است كه در ميان فاميلش كسي را بيابد كه صدقه مالش را از او قبول نمايد».
و از آن حضرت در جاي ديگر نقل شده است که: «... تا جايي كه دستور ميدهد منادي فرياد زند و بگويد: چه كسي نياز به مال دارد؟ كسي از مردم به جز يك نفر پاسخ نمي‌دهد؛ به او گفته ميشود برو پيش خزانه‌‌دار و به او بگو كه مهدي(عج) دستور داده كه به من مال عطا كني، خزانه‌‌دار به او مي‌‌گويد: آنچه مي‌‌خواهي بدون شمارش برگير و ببر، تا آن اموال در اختيار او قرار ميگيرد پشيمان ميشود و مي‌‌گويد من حريص‌‌ترين و طمع‌كارترين فرد امت محمد(ص) بودم. آن مرد اموال را برمي‌‌گرداند، اما از او نمي‌‌پذيرند و به او گفته ميشود: ما آنچه را كه داديم، پس نمي‌‌گيريم».
همانطور که ذکر شد، اجراي صحيح عدالت اجتماعي باعث رفع فقر ميشود. از طرف ديگر روايات زيادي وجود دارد که اشاره به وفور نعمت در حکومت مهدوي، به دليل کاهش گناه امت دارد که اين نيز به همراه عدالت اجتماعي زمينه‌هاي رفع فقر را بيشتر فراهم مينمايد؛ اما آنچه نگارنده مي‌خواهد به آن اشاره نمايد، نقش مستقيم فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در رفع فقر و محروميت است.
مطابق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات تنها راه کاهش فقر در جهان است. طبق اين گزارش، کم‌هزينه‌ترين راه جهت توسعه و ايجاد اشتغال و رفع فقر براي کشورهاي توسعه‌نيافته‌اي که توان ايجاد زيرساخت‌هاي فيزيکي سنگين را ندارند، استفاده از اين فن‌آوري مي‌باشد. بهتر است موضوع با ارائه يک مثال مشخص‌تر شود. بنا به گفته دکتر علي‌اکبر جلالي: «اگر يك درصد به ضريب نفوذ اينترنت در جامعه‌اي اضافه شود، به ازاي هر نفر 590 دلار، و اگر يك درصد به تلفن‌هاي همراه اضافه شود، 240 دلار به GDP (درآمد ناخالص توليدي) آن كشور اضافه ميشود».
اين مثال‌ها به طور واضح گوشه‌اي از نقش مستقيم گسترش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را در راستاي درآمدزايي و کاهش فقر نشان ميدهد. نقش ديگر فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در جهت کاهش فقر، امکان رشد و توسعه علمي جوامع، و به طبع آن افزايش درآمد سرانه آنها مي‌باشد، که در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت.
هـ) رفع بيکاري
حضرت امام محمد باقر(ع) می‌فرمایند: «در عصر قائم(ع) بیکاری به طور کامل از جوامع ریشه‌کن خواهد شد؛ چون آن بزرگوار بیکاری و بلاتکلیفی را از بین خواهد برد. آزادی شغلی و مسافرت و تجارت و سرمایه، به همه مردم ارزانی خواهد شد و مالیات و قانون‌های ظالمانه جمع می‌شود». جهت تحقق بخشيدن به اين امر بايد تا حد امکان اشتغال‌زايي نمود؛ اما اين مسئله هزينه‌بر بوده و بايد راه‌حلي پيدا نمود که با کمترين هزينه اين مسئله تحقق يابد.
امروزه بيشتر تجارت جهاني به سمت ارائه خدمات، سوق پيدا نموده است و «تا سال 2045 ميلادي، 93 درصد فعاليت‌هاي اقتصادي دنيا به بخش خدمات اختصاص خواهد يافت. به عنوان مثال در بخش كشاورزي، در حال حاضر تنها 20 درصد مشاغل مربوط به اين بخش در جهان به مزرعه و زمين كشاورزي اختصاص دارد و مابقي به بخش‌هاي خدماتي نظير بازاريابي و فروش مربوط ميشود». بديهي است که آينده تجارت به تجارت الکترونيک اختصاص دارد، بنابراين «بايد نگاه سنتي به بازرگاني را رها كرد و به دنبال تحول‌آفريني در اين بخش بود».
هم‌اکنون يکي از بزرگ‌ترين دغدغه‌هاي خانواده‌ها، نداشتن شغل مناسب براي جوانانشان مي‌باشد. بنابراين اگر صنعتي يا فن‌آوريي بتواند با هزينه اندک ايجاد اشتغال نمايد، يک راه‌حل فوق‌العاده است. به اين گفته پرويز رحمتي، رئيس نظام صنفي رايانه‌اي کشور، دقت نماييد: «در حوزه فاوا با کمترين هزينه ايجاد شغل ميشود؛ يعني اگر براي ايجاد يک شغل در صنايع ديگر حدود حداقل ۱۵ميليون تومان (در سال 1390) سرمايه‌گذاري لازم است، در اين حوزه با يک سوم آن مي‌توان ايجاد شغل کرد». بنابراين همانطور که صندوق توسعه سازمان ملل اعلام کرده، بهترين راه‌حل براي ايجاد شغل در کشورها، گسترش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در آنها مي‌باشد.
اين مسئله در رقابت‌هاي انتخابات رياست جمهوري سال 1392 نيز مد نظر برخي کانديداها قرار گرفت که متأسفانه پس از انتخابات به فراموشي سپرده شد. در هر صورت براي کشورهايي نظير کشور ما که با کمبود بودجه و همچنين تحريم‌ها رو به رو است، شايد تنها راه‌حل معضل بيکاري، استفاده از اين فن‌آوري باشد. از طرف ديگر اگر به گفته دکتر درخشان توجه شود، متوجه مي‌شويم که اين فن‌آوري باعث ميشود که نقش انسان تنها به سياست‌گذاري‌هاي كلي محدود شود که همان ارج نهادن به كرامت انساني است که در دولت يار از بالاترين جلوه خود برخوردار است.
و) افزايش شگفت‌انگيز دانش و معرفت
در زمان حکومت امام زمان(عج)، 25 جزء باقي‌مانده از 27 جزء علم، آشکار شده و ابزار دانش‌اندوزي آن‌چنان گسترش مي‌يابد و فراگيري معارف آن‌قدر آسان ميشود كه انسان‌ها از دانش يكديگر بي‌نياز مي‌شوند.
امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «علم بيست و هفت حرف است؛ همه معارفي كه پيامبران صلوات اللّه عليهم آورده‌اند، دو حرف است. پس مردم تا امروز بيش از اين دو حرف را نشناخته‌اند. پس زماني كه قائم ما قيام كند، بيست و پنج حرف ديگر را ظاهر و با آن دو حرف قبلي ضميمه ساخته و در بين مردم منتشر گرداند».
همچنين اميرالمؤمنين(ع) درباره دوران پس از ظهور امام مهدي(عج) فرموده‌اند: «دانش در دل‌هاي مؤمنين انداخته ميشود؛ در آن زمان مؤمن، نيازي به دانش برادر ايماني خويش پيدا نمي‌كند».
بديهي است که دستيابي به دانش، به غير از علم لدني، و حتي توليد آن نياز به دسترسي به منابع آن، يعني اطلاعات دارد. از لحاظ تاريخي، دستيابي به اطلاعات از طريق رسانه‌هاي مکتوب (کتاب، روزنامه، مجله و...) حاصل مي‌گرديد. ليکن امروزه، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات افق جديدي را در رابطه با توليد و عرضه اطلاعات ارائه نموده است. بديهي است با استفاده مناسب از دستاوردهاي فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، مي‌توان بسيار سريع‌تر و راحت‌تر از قبل اقدام به فراگيري دانش و توليد علم نمود. شايد از اين نگاه، بتوان مهم‌ترين رسالت فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را ايجاد زيرساخت و بستر مناسب براي فراگيري و توليد علم در نظر گرفت. در جوامعي که توانسته‌اند زيرساخت مناسبي (صرفاً زيرساخت ارتباطي مورد نظر نمي‌باشد) در رابطه با فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ايجاد نمايند، شرايط مناسبي نيز براي استفاده از دانش فراهم آمده و ميزان توليد دانش در اين‌گونه جوامع، ارتباط مستقيمي با زيرساخت فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات آنان داشته است. قطعاً در جوامع توسعه‌يافته، برآيند استفاده از دانش مثبت بوده و با توجه به زيرساخت‌ها و سياست‌هاي تدوين شده، امکان توليد دانش فراهم‌تر مي‌گردد.
در گذشته، دانش از طريق کارشناسان و ارتباط مستقيم با فراگيران به آنان منتقل مي‌گرديد؛ برای مثال جوينده دانش بايد به صورت فيزيکي در دانشگاه حضور مي‌يافت. بديهي است در اين حالت، ميزان سرمايه‌گذاري محدود به قيمت و تعداد کارشناسان مورد نظر بود که مي‌بايست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خود را انجام دهند؛ اما امروزه استفاده از فن‌آوري‌هايي نظير ويدئوکنفرانس و به خصوص رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي، نظير راديو و تلويزيون براي نشر دانش معمول شده است. جهت تقريب به ذهن مي‌توانيد نقش اين فن‌آوري‌ها در جهت ارتقای سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با يک بيماري خاص يا حوادث رانندگي و آموزش‌هاي مربوطه را تصور نماييد.
بديهي است که ارتقای سطح دانش، تأثير مستقيم و مثبتي بر کيفيت زندگي شهروندان يک جامعه را به دنبال داشته و شرايط مناسبي را براي توسعه همه‌جانبه فراهم مينمايد. درآمد سرانه، يکي از شاخص‌هاي مهم به منظور سنجش ميزان موفقيت برنامه‌هاي توسعه است که همواره در آمار اعلام‌شده توسط سازمان‌ها و نهادهاي دولتي به آن استناد شده تا ميزان موفقيت برنامه‌هاي توسعه، نشان داده شود. به منظور آشنايي با تأثير دانش بر توسعه و در نهايت افزايش درآمد سرانه شهروندان يک جامعه، دو کشور غنا و کره جنوبي را در نظر بگيريد. براساس مستندات بانک جهاني، چهل سال قبل، ميزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبي و غنا معادل يکديگر بوده است، در حالي‌که امروزه درآمد سرانه کره‌اي‌ها، شش مرتبه بيشتر شده است. براساس بررسي انجام شده، بيش از پنجاه درصد نابرابري فوق، به استفاده موفقيت‌آميز کره‌اي‌ها در رابطه با فراگيري و استفاده از دانش برمي‌گردد.
ز) عمومي‌شدن قضاوت
حضرت امام باقر(ع) می‌فرمایند: «و در زمان او به شما حکمتي داده می‌شود به طوری که زن‌ها در خانه‌های‌شان با کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص) قضاوت می‌نمایند».
يکي از دلايل اين ويژگي، همان ويژگي افزايش شگفت‌انگيز دانش و معرفت در حکومت مهدوي مي‌باشد؛ ولي سيستم‌هاي هوشمند تعاملي که امروزه در حال گسترش بوده، و متأسفانه در کشور ما در اين زمينه خيلي کاري صورت نگرفته است، مي‌توانند اين امر را محقق نمايند. از نمونه اين سيستم‌ها مي‌توان به بازي‌هاي کامپيوتري، تلويزيون‌هاي تعاملي، نرم‌افزارهاي آموزش زبان، تشخيص مزاج و... اشاره نمود.
بنا به گفته حميد شهرياري، رئيس وقت مركز آمار و فن‌آوري اطلاعات قوه قضائيه، اين قوه در حال طراحي يك نظام گسترده در عرصه خدمات الكترونيك قضايي است تا مردم بتوانند تا جايي كه قانون و شرع اجازه ميدهد بدون حضور در محاكم، خدمات قضايي دريافت كنند. بنابراين اين مسئله يک امر ناشدني نبوده و با وجود فن‌آوري‌هاي جديد در زمان ظهور شايد امري پيش پا افتاده نيز محسوب شود. اين ويژگي آنجا خود را بيشتر نمايان مي‌کند که منطق و نمودار جريان و گردش سيستم توسط حجت الهي ارائه گردد؛ چراکه در اين صورت هيچ تناقضي بين قوانين نبوده، احکام فطري شده و در نظر فطرت‌هاي پاک کاملاً مقبول واقع خواهد شد. در اين حالت هر فردي مي‌تواند با استفاده از سيستم تعاملي هوشمند جهاني طراحي شده جهت قضاوت، با ارائه شواهد و قرائن به راحتي قضاوت صحيح را دريافت نمايد.
ح) پيشرفت حواس انساني (با فن‌آوري‌هاي نوين)
امام صادق(ع) ميفرمايند: «هنگامی که قائم ما قیام کند، خدواند چنان قواى بينايى و شنوايى به شيعيان ما مىدهد كه از راه دور بدون واسطه، او را ديده و سخن او را می شنوند».
اين امر با همين فن‌آوري‌هايي که امروزه در اختيار ماست، نظير سيستم‌هاي کنفرانس ويديويي يا تلفن‌هاي همراه نسل جديد، نيز امکان‌پذير است و مسلماً استفاده از آنها در آينده بسيار راحت‌تر و همگاني‌تر خواهد شد. حتي فن‌آوري‌هاي جديد به سويي ميرود که مخاطب شما در راه دور، در نزديکي شما تجسم بخشيده شده و شما مي‌توانيد او را لمس کرده و يا ببوييد.
و يا حضرت پیامبراکرم(ص) در جايي می‌فرمایند: «... و نیز نوک تازیانه و بند نعلین با انسان‌ها حرف می‌زند و ران انسان از آنچه اهل (خانه) او بعد از او انجام داده‌اند به انسان خبر می‌دهد».
شايد چنددهه پيش، چنين امري شبيه به معجزه بود، ولي امروزه وسايل گوناگوني نظير هندزفري بلوتوثي و وسايل جاسوسي پيشرفته به همراه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات اين امور را تا حدود زيادي امکان‌پذير نموده‌اند.
ط) در دسترس بودن حاکم براي عامه مردم
ويژگي ديگري که حکومت حضرت صاحب الزمان(عج) بايد داشته باشد و خاصيت تمام حکومت‌هاي صالح مي‌باشد، در دسترس عامه بودن حاکم (و فرمانداران وي) مي‌باشد. مولي الموحدين امام علي(ع) در بخشي از نامه53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر ميفرمايند: «پس بخشي از وقت خود را به کساني اختصاص ده که به تو نياز دارند، تا شخصاً به امور آنان رسيدگي کني». يا در جاي ديگر همين نامه ميفرمايند: «در کار آنها (بازرگانان و صاحبان صنایع) بينديش! چه در شهري باشند که تو به سر مي‌بري، يا در شهرهاي ديگر». و در ادامه می‌فرمایند: «همواره در فکر مشکلات آنان (محرومان و مستضعفان) باش و از آنان روي برمگردان، به ويژه امور کساني را بيشتر رسيدگي کن که به تو دسترسي نداشته و کوچک و خوار شمرده مي‌شوند».
صحيح است که امام همواره بر احوال ما شاهد و ناظر است و همين الآن که وي را بخوانيم، سخن ما را مي‌شنود؛ ليکن اين ارتباط بايد دوسويه باشد و همچنين ويژگي يادشده بايد براي حکمرانان و فرمانداران وي نيز صادق باشد. رسيدگي شخصي فرمانداران به برخي امور، نياز به يک سيستم ارتباطي و اطلاعاتي فراگير، شامل رسانه‌ها و بانک‌هاي اطلاعاتي قوي دارد. نمونه بسيار ساده‌اي از اين قضيه در دولت قبل راه‌اندازي شد و ان‌شاءالله در آينده کامل خواهد شد.
ي) اصلاح يک شبه امور
يک ويژگي استثنايي انقلاب مهدوي، اصلاح امر فرج آن حضرت در يک شب مي‌باشد. در قسمتي از يک حديث از سيد و سالار شهيدان(ع) در خصوص حضرت قائم(عج) آمده است: «... خداوند براي او امر(فرج)ش را در يک شب اصلاح مينمايد».
بايد ديد که چگونه امر فرج تنها در يک شب اصلاح ميشود. وسايل ارتباط‌جمعي، نظير رسانه‌ها در اين قضيه نقش بسيار مهمي ايفا مينمايند. يک مثال بسيار کوچک از تحقق چنين چيزي، همان دهه فجر انقلاب اسلامي است که به‌رغم امکانات رسانه‌اي محدود انقلابيون، ظرف يک دهه امر انقلاب اسلامي، که سال‌ها مردمان ايران‌زمين منتظر آن بودند، اصلاح شد. به عنوان يک مثال از امکان‌پذيري اين قضيه، تصور نماييد فردي چون حجت بر حق الاهي که از کنه وجودي تمام کائنات مطلع است و تمام جوانب ضعف و قوت شخصيتي ما را مي‌داند، آيا نمي‌تواند پيامي را براي تک تک انسان‌ها تهيه نمايد که فطرت پاک آنها (به جز ديوسيرتان انسان‌نما) را به غليان درآورده و چشم حق‌جوي آنها را معطوف آن يگانه قطب عالم امکان نمايد؟ بديهي است که پاسخ اين سؤال آري است. اين پيام‌ها مي‌تواند در قالب يک پيامک، رايانامه يا نظاير آنها در يک لحظه و با يک کليک به تمام افراد در سراسر دنيا ارسال شود. جهت تقريب به ذهن مي‌توانيد شارژ کارت سوخت خودرو، يا دريافت مبالغ مربوط به هدفمندي يارانه‌ها را در نظر بگيريد که هرماه با يک کليک انجام مي‌پذيرد.
در کنار مزاياي اين فن‌آوري، بايد به برخي تهديدهاي ناشي از آن نيز توجه شود که در ادامه بيان گرديده و سپس راهکارهايي براي آن ارائه خواهد گرديد.
تهديدهاي فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات
در اين بخش نويسنده سعي دارد که تنها با ذکر سخنان انديشمندان و مسئولان، خطرات فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را يادآور شود. از نظر نگارنده اين خطرات ناشي از اين فن‌آوري نبوده، بلکه ناشي از کوتاهي‌هاي انجام گرفته در خصوص آن و چالش‌هایی هستند که برروی آنها فکر نشده است.
دکتر جلالي: «شکاف ديجيتالي بين کشورها در حال افزايش است. به عنوان مثال، سرمايه‌گذاري اروپا براي دستيابي به تجارت الکترونيک به ازاي هر نفر 2445 دلار است؛ در حالي‌که اين رقم براي کشور ما در حدود 9 دلار است».
دکتر جلالي: «اتحادیه جهانی مخابرات حداقل دسترسی کاربران به اینترنت را 256 کیلوبیت در ثانیه دانسته و به عنوان شاخص ضریب نفوذ اينترنت محاسبه می‌کند. از نظر اتحادیه جهانی مخابرات، ایران اینترنت ندارد و ضریب نفوذ اینترنت در ایران زیر یک درصد است».
دکتر جلالي: «پهنای باند بالا، افزایش درآمد ناخالص داخلی را به دنبال دارد؛ بنابراین کندی دسترسی کاربران به اینترنت در ایران باعث می‌شود تا علاوه بر تنش‌های روانی که کاربران از وقت بیهوده و اضافی گذاشتن برای ورود به اطلاعات فضای سایبر متحمل می شوند، خسارات مالی زیادی نیز به جامعه وارد شود».
با توجه به آنکه تمامی ملت‌ها در ایجاد ابر بزرگراه اطلاعاتی نتوانسته‌اند فعالانه شرکت داشته باشند، اینترنت تنها به تکثیر و تشدید نابرابری‌های مزمن تکنولوژیک جهانی مبدل شده است.
دکتر محمدحسین یادگاری: «شبکه‌های اجتماعی در کنار نکات مثبت، تهدیدهایی هم مانند ترویج شایعات، تبلیغات ضددینی، نقض حریم خصوصی، دور ماندن از اجتماع و انزوا و تغییر رفتار انسان‌ها نیز دارند».
سردار احمدی مقدم: «در شبکه‌های اجتماعی قدرت‌های جهانی که پایه آنها در گذشته اقتصادی و نظامی بوده، امروزه در حال انتقال قدرت به سمت گونه‌های اطلاعاتی و فرهنگی هستند؛ یعنی شیوه جدیدی از استعمار.» و «امروز ابزار فضای مجازی برای کسب و حفظ برتری برای قدرت نرم است.» و «از تهدیدهاي فضاي مجازي می‌توان به آبروبری، تشکیل باند فساد، لهو و لعب و کلاه‌برداری اینترنتی اشاره کرد که متأسفانه در کشور ما هم به چشم می‌خورد».
راهکارها
همانطور که پيشتر نيز اشاره گرديد، از نظر نگارنده، تهديدات ذکرشده در حوزه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ناشي از کم‌کاري و بي‌برنامگي دولت‌مردان بوده و بايد با سرعت هرچه تمام‌تر برنامه‌هاي کوتاه‌مدت و بلندمدتي را با استفاده از نظر کارشناسان در اين حوزه تدوين نمود. برخي راهکارهايي که مناسب است در اين خصوص مدنظر قرار گيرد عبارت‌اند از:
- افزايش پهناي باند و سرعت اينترنت براي همه افراد جامعه؛
- راه‌اندازي شبکه اينترانت داخلي (ملي)؛
- ايجاد حساب اينترنت ملي براي همه افراد جامعه؛
- تعليم و تربيت شهروندان الکترونيکي؛
- استفاده از فيلترينگ سفيد به جاي فيلترينگ سياه؛
- تفهيم مجازي بودن فضاي وب از طريق رسانه ملي؛
- تقويت پليس سايبر و اطلاع‌رساني در اين خصوص به عامه؛
- افزايش حجم حضور رسانه‌اي در اين حوزه، جهت مقابله با انواع روش‌هاي تهاجم فرهنگي؛
- سرمايه‌گذاري بر روي تبليغات در اين حوزه؛
- ايجاد تمهيدات و برنامه‌ريزي‌هاي لازم جهت انتقال امور به بخش خصوصي.
نتيجه‌گيري
از جمع‌بندي مطالب گفته شده در ده بند مربوط به ويژگي‌هاي حکومت مهدوي، چنين برمي‌آيد که فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات يک زيرساخت اساسي جهت برآورده شدن مقدمات ظهور، انقلاب و حکومت امام مهدي(عج) بوده و بايد از فرصت‌هاي آن استفاده کامل را نمود؛ اما در کنار اين مطلب به برخي تهديدهاي اين فن‌آوري اشاره شد و مشخص گرديد که اين تهديدات ناشي از اين فن‌آوري نبوده، بلکه ناشي از کوتاهي‌هاي انجام گرفته در خصوص آن و ايجاد محيط‌ها و قوانين مربوط به آن است که بايد هرچه سريع‌تر با توجه همگاني مسئولين قواي سه‌گانه و ايجاد برنامه‌ريزي‌هاي صحيح کوتاه‌مدت و بلندمدت به صورت ملي برطرف شوند. در اين راستا ده راه‌کار اساسي نيز جهت تقويت بنيه کشورمان در حوزه اين فن‌آوري ارائه گرديد که در صورت توجه به آنها مي‌توان انتظار داشت که شاهد جهشي سريع در اين حوزه بوده و به جاي مصرف توليدات فرهنگي ديگران، بتوان فرهنگ ناب اسلامي را عرضه داشته و مقدمه‌اي براي ظهور منجي عالم بشريت فراهم نمود.
فهرست منابع:
منابع فارسی:
1. بوسا ابو، امپریالیسم سایبر (روابط جهانی در عصر جدید الکترونیک)، ترجمه پرویز علوی، چاپ اول: انتشارات ثانیه، 1385.
2. خبرگزاري تسنيم.
3. خبرگزاري جهان نيوز.
4. خبرگزاري مهر.
5. روزنامه ايران.
6. روزنامه جام جم.
7. سيد رضي، نهج البلاغه.
8. سيدوحيد عقيلي، توسعه در عصر ارتباطات و جامعه اطلاعاتي، فصل‌نامه رسانه، سال 16، زمستان 1384، ش64.
9. سیوطی، درالمنثور.
10. شهيد مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، چاپ دوازدهم: انتشارات صدرا، 1372.
11. طوسی، الغیبه.
12. علاءالدين علي المتقي الهندي، كنز العمال في سنن الاقوال و الافعال.
13. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمه في معرفه الائمه.
14. علي‌رضا مقدسي، مباني فن‌آوري اطلاعات، چاپ اول: انتشارات دانشگاه امام رضا(ع)، 1387.
15. فارس نيوز.
16. ماه‌نامه مدیریت ارتباطات، خرداد 1391، ش25.
17. مجلسي، بحارالانوار.
18. محمدرضا اخوت و علي‌اكبر جلالي، تعامل روستاهاي الكترونيكي با شهرهاي الكترونيكي، اولين كنفرانس بين‌المللي شهر الكترونيك، 1386.
19. مدنی بجستانی، نظام نوین جهانی و شیوه حکومت حضرت مهدی(عج)، چهارمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت، 1387.
20. نجم‌الدين طبسي، چشم‌اندازي به حکومت مهدي(عج)، چاپ چهارم: انتشارات بوستان کتاب، قم، 1382.
21. نشریه دنیای کامپیوتر و ارتباطات، سال دهم، تیر1389، ش۹۱.
22. نشریه نيويورک تايمز.
23. همايش بررسی ابعاد شبکه‌های اجتماعی، تهران 20 مهر 1392.
24. همايش تجارت الکترونيک و بررسي فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري در کشورهاي عربي و اسلامي، 14 شهريور 1385.
25. يازدهمين همايش تجارت الكترونيك، تهران، 3 بهمن 1385.
منابع لاتین:
26. Alfonso Molina, "1992 and European integration: Opportunities and difficulties in high technology collaboration", Futures, Volume 22, Issue 5, June 1990.
27. Marshall McLuhan,” The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man”,1962, University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division.
28. Joint OECD/UN/World Bank “Global Forum on the Knowledge Economy: Integrating Information and Communication Technology in Development Programmes”, March 2003 in Paris.
سختي‌هاي زندگي امروز بشري، به خصوص نابرابري اجتماعي، افزايش فقر و ضريب جيني، بردگي نوين و انواع آلودگي‌هاي خودساخته بشري، باعث گرديده تا توجه به ظهور منجي بشريت، که همان يار غايب از نظر و امام منتظَر، حضرت مهدي(عج) است، بيش از پيش معطوف گردد. با توجه به اينکه پس از ظهور و قيام اين منجي، حکومت مورد نظر بايد شرايط ويژه‌اي داشته باشد، نيازمند بسترهاي مناسب نيز مي‌باشد. در اين مقاله سعي ميشود تا به بررسي نقش يکي از جديدترين فن‌آوري‌هاي بشري، يعني فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، به عنوان يک زيرساخت اساسي در اين خصوص پرداخته شود. به همين منظور با بيان برخي از ويژگي‌هاي انقلاب آن حضرت و دولت کريمه آن، طبق احاديث و روايات، نقش اين فن‌آوري، طبق گفته کارشناسان، در برآورده شدن آنها مورد کنکاش قرار ميگيرد.
کلمات کليدي: فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، ويژگي حکومت جهاني حضرت مهدي(عج)، انقلاب، زيرساخت، تهديد فن‌آوري.
مقدمه
جهان در آشوب و تلاطم به سر مي‌برد. هر روز اخبار کشته شدن، دستگيري و بي‌خانماني مردمان بر اثر تروريسم، جنگ، تظاهرات مردمي و بلاياي طبيعي خودساخته، که حاصل بي‌مسئوليتي بشريت است، از اطراف و اکناف به گوش ميرسد. به‌رغم پيشرفت سريع بشر در علوم و فنون و دستاوردهاي فن‌آوري و صنعتي، مي‌توان با نگاهي به گذشته‌اي نه چندان دور گفت که انسان امروزي در تنگناي بيشتري نسبت به دوران قبل مي‌باشد. به‌رغم بهبود يک سري شاخص‌هاي مادي زندگي بشري، نظير افزايش باسوادي و نظاير آن، بسياري از شاخص‌هاي معنوي نظير صداقت و اعتماد متقابل، در سراشيبي سقوط قرار گرفته‌اند. از طرف ديگر شاخص‌هاي اجتماعي نظير فقر، شکاف بين طبقات دارا و ندار به دليل عدم برابري اجتماعي، آمار نااميدکننده‌اي را نشان مي‌دهند. در چنين شرايطي بشريت و به خصوص طبقه محروم به دنبال منجي‌هايي هستند که در مذاهب مختلف از آنها نام برده شده است.
اين منجي از نظر شيعيان و حتي بسياري از اهل تسنن، امام دوازدهم، حضرت صاحب العصر، امام مهدي(عج) بوده که با ارائه اسلام خالص، توجه تمام انسان‌هاي پاک فطرت، با هر مذهب و فرقه‌اي را جلب نموده و اسلام واقعي را بر سراسر جهان حکم‌فرما خواهد نمود. بديهي است که در مقابل اين امر، انسان‌نماهاي ديو سيرت که منافع مادي خود را در خطر مي‌بينند، به پا خاسته و حضرت به کمک ياران خود با آنان مبارزه نمايد. پس از اين انقلاب، جهان به صورت يکپارچه تحت حکومت صالح وجود نازنينش قرار خواهد گرفت. چگونگي سيستم حکومتي حضرت که با حضور نخبگان حقيقي عالم بشريت محقق خواهد شد، فراتر از تفکر ماست؛ چراکه تا به حال تجربه نشده است و به گونه‌اي است که حتي مردگان عالم نيز از اين حکومت بهره خواهند برد و ستم‌ها از جهان زدوده خواهد شد. اما در خصوص اينکه اين حکومت چه ويژگي‌هايي دارد، احاديث و روايات زيادي ذکر شده که از مهم‌ترين آنها مي‌توان به برابري اجتماعي و تکامل بشريت اشاره نمود. بديهي است که ايجاد چنين ويژگي‌هايي نيازمند زيرساخت‌هاي مناسب نيز مي‌باشد؛ چراکه خداوند امور جهان را براساس نظام علت و معلول قرار داده است. به نظر نويسنده يکي از مهم‌ترين اين زيرساخت‌ها، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات مي‌باشد که در مورد نقش و اهميت آن در ادامه بحث خواهد شد.
به اين منظور ابتدا تعريفي از اين فن‌آوري و خلاصه‌اي از کاربرد و اهميت آن در زندگي امروزي ارائه شده و سپس با ذکر ده ويژگي دولت کريمه، نقش اين فن‌آوري در ظهور و بروز آنها مورد بررسي قرار خواهد گرفت. در انتها نيز به برخي خطرات موجود در اين زمينه اشاره خواهد شد.
فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات چيست؟
واژه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT يا فاوا) که از سال 1990 رايج گرديد، عبارت است از گردآوري، سازماندهي، ذخيره و نشر مناسب اطلاعات، اعم از صوت، تصوير، متن يا اعداد، كه با استفاده از ابزارهاي ارتباطي صورت پذيرد. محوري‌ترين هدف اين فن‌آوري، دسترسي سريع به اطلاعات و انجام امور بدون در نظر گرفتن فواصل جغرافيايي و فارغ از محدوديت‌هاي زماني است.
پيش از اين، علم کامپيوتر معمولاً در رده علوم نظري و با تأکيد بر جنبه‌هاي آموزشي و محاسباتي در نظر گرفته مي‌شد؛ اما از زماني که بحث نظام اطلاع‌رساني مطرح گرديد، اين فن‌آوري بيشتر در خدمت فعاليت‌هاي غيرکامپيوتري نظير مديريت دانش و اطلاعات قرار گرفت و اين حوزه‌ها فصول مشترک زيادي با هم پيدا کردند. فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات شامل چهار جزء اصلي سيستم (اعم از نيروي انساني، ماشين يا کامپيوتر، چه سخت‌افزار و چه نرم‌افزار)، داده اطلاعاتي (نظير متن، تصوير، صوت و آمار)، رسانه (نظير نشريات، تلويزيون، راديو و شبکه‌هاي اينترنت و اينترانت) و بستر ارتباطي (نظير خطوط تلفن، شبکه‌هاي بي‌سيم، پست و فيبر نوري) بوده و در مواردي همچون سيستم مديريت يکپارچه، سياست‌گذاري کلان، بررسي فراآماري اطلاعات، ايجاد شاخص‌هاي رقمي‌کيفيت، فرآيندسازي مديريت، کنترل سيستم‌ها، مديريت شبکه‌ها، توليد، مديريت و انتقال فايل‌ها در محيط‌هاي چندرسانه‌اي، توليد مطالب علمي و موارد بسيار ديگر کاربرد دارد. برخي از ويژگي‌ها و مزاياي استفاده از اين فن‌آوري در سازمان‌ها، ارگان‌ها و دولت‌ها عبارت‌اند از:
1. بهبود در كیفیت اطلاعات و نیز منابع اطلاعاتی؛
2. كاهش زمان پردازش اطلاعات؛
3. تقلیل فشار كار (بار وارده) بر گروه‌های درگیر در امور مربوطه؛
4. كاهش هزینهها؛
5. ارتقای سطح خدمات قابل ارائه؛
6. ارتقای راندمان و بازدهی كاری؛
7. ارتقای سطح رضایت‌مندی ارباب رجوع.
اين فن‌آوري مي‌تواند در زيرساخت‌هاي فقير توزيع و دسترسي، با هزينه نسبي اندک، جهشي شگرف ايجاد نموده و حتي با ايجاد امکان اظهارنظر به مردمي‌كه دورافتاده، زبان بسته و غيرقابل بروز بوده‌اند، تأثير بسيار زيادي در بهبود حكومت‌گرداني بر جاي گذارد. بنا به گفته دکتر درخشان: «الكترونيكي كردن كشور علاوه بر اينكه منجر به شكسته شدن تحريم‌ها عليه ايران ميشود، مرزهاي تجارتي را نيز گسترش ميدهد». ممكن است اين فن‌آوري به تنهايي گرسنگي را ريشه‌كن نكند يا مرگ و مير كودكان را نكاهد، اما عاملي بسيار بااهميت است كه رشد اقتصادي و برابري اجتماعي را تسريع مينمايد.
امروزه فن‌آوري اطلاعات، مرزها را کنار زده و يک جهان ويژه با امکانات و توانايي‌هاي ويژه خلق کرده است و به همين دليل مديران آينده‌نگر، استراتژي‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي کوتاه‌مدت و بلندمدت سازمان خود را بر پايه استفاده از اين فن‌آوري تدوين نموده و مطمئن هستند که اين سرمايه‌گذاري‌ها در راستاي پيشرفت سازمانشان بوده و بسياري از هزينه‌هاي آن را پوشش ميدهد. بر همين اساس نظريه‌هايي مانند ايجاد دولت‌هاي الكترونيكي، شهرهاي الكترونيكي، آموزش الكترونيكي، بانکداري الکترونيکي، تجارت الكترونيكي و سازمان‌هاي مجازي مطرح گرديده است.
مطابق منشوري که هشت کشور صنعتي جهان در سال 1379 در اوکيناوا به امضا رساندند، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات به عنوان محور حياتي توسعه و رشد در جوامع بشري مطرح شده است. به نظر ميرسد اين فن‌آوري که از تازه‌ترين دستاوردهاي علمي بشر است، توانايي‌ها و قابليت‌هاي بسياري را به جامعه انساني عرضه كرده و مي‌تواند در رفع مشكلات موجود جامعه بشري مفيد و مؤثر واقع شود.
از طرف ديگر، پس از ابداع هر فن‌آوري، مدت زماني به طول مي‌انجامد تا در مقياس عمومي مورد استفاده قرار گيرد که ضريب نفوذ نام دارد؛ مثلاً تلفن پس از 74 سال، راديو پس از 38 سال، کامپيوترهاي شخصي پس از 16 سال، تلويزيون پس از 13 سال و «وب» پس از 4 سال، موفق به جذب پنجاه ميليون استفاده‌کننده شده‌اند. اين نشان ميدهد که نسل جديد ابزارهاي فن‌آوري اطلاعات، ضريب نفوذ فوق‌العاده‌اي داشته و بسياري در سراسر جهان بر اين عقيده‌اند كه تسريع و تعديل در فرايند تبادل دانش و اطلاعات از طريق فن‌آوري‌هاي جديد ارتباطي و اطلاعاتی، نقشي بسيار كليدي در دستيابي به توسعه، توسعه منابع انساني و توسعه پايدار ايفا خواهد كرد و جامعه مبتني بر دانش و اطلاعات به عنوان الگوي توسعه پايدار شناخته خواهد شد.
در ادامه مشاهده خواهد شد که اين فن‌آوري چگونه به ايجاد انقلاب جهاني حضرت و برپايي دولت موعود کمک کرده و به طور مستقيم در برآورده شدن چه ويژگي‌هايي از آن حکومت جهاني، نقش مؤثر ايفا مينمايد.
ويژگي‌هاي حکومت حضرت مهدي(عج) و نقش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در تحقق آنها
الف) جهاني‌بودن انقلاب حضرت مهدي(عج)
امام صادق(ع) می‌فرماید: «زمانی که حضرت قائم(ع) قیام می کند، مردم را مجدداً به اسلام فرا می‌خواند و به امری هدایت می‌کند که فراموش شده و جمهور از آن منحرف شده‌اند...».
آنچه مسلم است، انقلاب صاحب‌العصر و الزمان(عج) يک انقلاب منطقه‌اي نبوده و به صورت فراگير در تمام ممالک اتفاق مي‌افتد، و کلمه جمهور بدون مضاف‌اليه نيز در حديث به همين نکته اشاره دارد. انقلاب جهاني، انقلابي صرفاً سياسي و جغرافيايي نيست، بلکه انقلابي است در دل و روح انسان‌ها که به واسطه تشنگي آنها به معارف حقيقي صورت ميگيرد. اين امر تنها توسط فن‌آوري‌هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي صورت مي‌پذيرد.
به اين جملات دکتر فیل آتر عضو هیئت مدیره انجمن ارتباطات آمریکا و استاد ارتباطات دانشگاه لوئیزیانا توجه نماييد: «امروزه يك فرد به تنهایی می‌تواند انقلابي را آغاز كند و حتي اگر در زندان باشد ویدیويش می‌تواند زمينه‌ساز يك انقلاب باشد. رسانه‌های اجتماعی در كنار روش‌های فوری ارسال پیام از طریق تلفن‌های همراه هوشمند مي‌توانند به سرعت پرده از جنايت‌ها و تخلفات بردارند و اعتراضات و حتی انقلاب را به همراه داشته باشند. یک نكته شگفت‌انگیز درباره این فن‌آوری‌ها و خدمات اين است که اجازه می‌دهند افراد هم‌فکر در سراسر جهان به عنوان گروه‌های چندملیتی قدرتمندي كه می‌توانند تغییرات مثبتي به وجود آورند، گرد هم آیند».
يعني با همين فن‌آوري فعلي، که هر روزه نيز پيشرفت جديدي در آن به وجود مي‌آيد، مي‌توان يک انقلاب جهاني به وجود آورد. اگر اين انقلاب داراي بنيان‌هاي قوي فکري و فطري باشد، آتش آن نه‌تنها خاموش نشده، بلکه به سرعت همه‌جا سرايت نموده و باعث پيروزي آن انقلاب خواهد شد. بنا بر اعتقادات ما، انقلاب حضرت مهدي(عج) داراي چنين بنيان‌هايي هست. آن حضرت با انتشار معارف زلال و اسلام ناب، تمام دل‌هاي پاک را در سراسر جهان با خود همراه نموده و حکومتي يکپارچه را براساس عدل و قسط در سراسر زمين برپا خواهد نمود. صدور پيام‌هاي انقلاب اسلامي ايران به اقصا نقاط عالم، به‌رغم تمام ضعف‌های ما در فن‌آوري‌هاي نوين، مثال قطره‌واري از اين دريا مي‌باشد.
ب) حکومت يکپارچه جهاني
از امام صادق(ع) روايت شده است: «در آن هنگام که قائم قیام کند، هیچ سرزمینی باقی نخواهد ماند، مگر اینکه شهادت به یکتاپرستی و نبوّت در آن ندا داده خواهد شد». يا در حديث پيامبر گرامي‌اسلام(ص) که در بخش بعد ذکر مي‌گردد، اشاره شده که «زمين» از قسط و عدل پر ميشود، نه فلان مملکت يا...؛ پس در حکومت حضرت، مرزها معنی فعلی خود را از دست می‌دهند و دنیا یک‌پارچه می‌شود و جامعه‌ای مطابق با سنت رسول خدا(ص) و نیازهای بشری تشکیل می‌گردد.
احتمالاً تاکنون بارها اصطلاح دهکده جهاني را شنيده‌ايد. واژه‌اي که اولين‌بار در سال 1962 ميلادي توسط مارشال مک لوهان در کتاب «کهکشان گوتنبرگ: شناخت انسان چاپی» مطرح گرديد. از دیدگاه وي، دنیای امروز یک دنیای الکترونیکی است و رسانه‌های الکترونیکی با گسترش خود فاصله‌های زمانی و مکانی موجود میان انسان‌ها را از بین برده‌اند. به عبارتی دقیق‌تر، وسایل ارتباط جمعی جدید مانند تلویزیون، رادیو، مطبوعات، اینترنت و... شیوه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده و متحول نموده و به گونه‌ای جهان کنونی را به یک دهکده کوچک تبدیل کرده‌اند.
مک لوهان این دهکده کوچک را دهکده جهانی می‌نامد که در آن افکار و اعمال جوامع از یکدیگر پنهان نمی‌باشند و در عین حال تاریخ شاهد به منصه ظهور رسیدن یک نوع جدید از فردگرایی انسانی است. از دیدگاه وی در دهکده جهانی، هرگونه اتفاقی که در یک نقطه می‌افتد قابل تسری و تعمیم به دیگر نقاط دهکده است؛ چراکه فرایند تبادل اطلاعات، علوم و اندیشه با سرعت قابل ملاحظه‌ای در جریان است. بنابراين جهانی‌سازی را می‌توان فرایند فشردگی فزاینده زمان و مکان دانست که مردم دنیا به واسطه آن و به صورت آگاهانه در جامعه جهانی ادغام می‌شوند. به بیان دیگر، جهانی‌شدن معطوف به فرایندی است که در جریان آن فرد و جامعه در گستره جهانی با یکدیگر پیوند می‌خورند.
از 1962 تاکنون، مدت زمان زیادی نمی‌گذرد، با این حال پیش‌بینی مک لوهان خیلی سریع‌تر از آنچه خودش تصور می‌کرد تحقق پیدا کرد. هم‌اکنون وسایل ارتباط‌جمعی با یاری گرفتن از تکنولوژی ماهواره‌های مخابراتی و شبکه اعجاب‌انگیز اینترنت، تمامی نقاط دنیا را به هم پیوند داده است و امکان ارتباط سریع و آسان را فراهم کرده است و تازه این ابتدای کار است؛ ولی وسایل ارتباطی فقط یک وسیله و ابزار هستند و موضوع بااهمیت‌تر نحوه به کارگیری این ابزارها و مديريت داده‌هاي آنهاست که در دوران حکومت صاحب الامر(عج) براساس دستورات الهي صورت گرفته و جامعه انساني را به سعادت مي‌رساند. به عبارت ديگر، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات که امروزه به عنوان ابزاري در دست قدرت‌هاي بزرگ جهاني براي سلطه يکپارچه بر جهان تبديل شده است، ان‌شاءالله در آينده‌اي نزديک تحت سیطره امام منتظران درآمده و حکومت يکپارچه موعود را محقق مينمايد و بر اثر آن، طنين شهادتين از سراسر جهان به گوش خواهد رسيد.
ج) گسترش عدالت و رفع ستم
يکي از ويژگي‌هاي دولت امام زمان(عج) و شايد مهم‌ترين ويژگي آن، عدالت اجتماعي و رفع ظلم و ستم از سراسر گيتي مي‌باشد. رسول اللّه(ص) مي‌فرمايد: «مهدي(عج) از فرزندان من است که براي او غيبتي است. زماني كه ظهور کند، زمين را آن‌چنان كه از ظلم و جور پر شده است، از قسط و عدل پر مي‌سازد».
آن حضرت در حديث ديگري ميفرمايند: «مژده باد شما را به ظهور و برانگيخته شدن مهدي(عج) در امت من، در حالي كه اختلافات، تمام مردم را دربر گرفته و فاصله طبقاتي زياد گشته است، آنگاه حضرتش زمين را از قسط و عدل پر مي‌‌كند، همان‌گونه كه از جور و ستم پر شده بود، ساكنان آسمان و زمين از او راضي و خشنود بوده، اموال را به طور مساوي بين مردم تقسيم مينمايند».
اين احاديث و نظاير آن، در كتب شيعه و سني، از شهرت و تواتر فوق‌العاده‌اي برخودار است، و در اغلب آنها عناوين قسط و عدل در كنار هم آمده است كه يقيناً فرق‌هايي با يكديگر دارند؛ مانند اينكه گفته‌اند: «عدل اعم از قسط است»؛ «قسط فقط رعايت حق ديگران است و عدل، رعايت حق همه‌چيز و همه‌كس»؛ «قسط فقط در مورد ديگران به كار ميرود، و عدل در مورد رابطه انسان با خود، خدا و ديگران»؛ «قسط ضد جور است و عدل ضد ظلم».
شايد خواننده بگويد که خوب عدالت اجتماعي چه ربطي به فن‌آوري اطلاعات دارد؟ به اين سخنان محمد ناظمی‌پور، معاونت اسناد هويتي اداره کل ثبت احوال اصفهان، در مورد دولت الکترونيک که يکي از شاخه‌هاي مورد توجه فن‌آوري اطلاعات مي‌باشد توجه فرماييد: «دريافت برابر خدمات دولتي براي همه مردم، تسهيل خدمات به مردم، کاهش سفرهاي درون‌شهري و برون‌شهري، افزايش بازدهي و بهره‌وري، کاهش هزينه‌ها، تسريع در ثبت، جمع‌آوري و دسترسي (آسان و بدون اشتباه) به آمار و اطلاعات، رفع مشکلات مربوط به کمبود نيروي انساني از مزاياي دولت الکترونيک است». وي در ادامه مي‌افزايد: «دولت الکترونيک مقدمه‌اي براي عدالت اجتماعي است و ما بايد از اين مرحله عبور کنيم».
يا به گفته دکتر درخشان: «دولت الكترونيك پيونددهنده دولت با شهروندان، بنگاه‌هاي اقتصادي و ديگر سازمان‌ها اعم از دولتي و غيردولتي است» و «در چنين وضعيتي نقش انسان با ارج نهادن به كرامت انساني تنها به سياست‌گذاري‌هاي كلي محدود ميشود و از بين رفتن رانت خواري در تجارت را به دنبال خواهد داشت».
شهرام روزبهاني، معاون دفتر سنجش و ارزش‌يابي مهارت سازمان فني و حرفه‌اي کشور در بازديد از نمايشگاه دولت مهر: «راه‌اندازي سامانه جامع دولت الکترونيک که از ابتداي سال گذشته اجرايي شده، عدالت اجتماعي و تکريم ارباب رجوع را به دنبال دارد». و چه بسيار سخنان مشابه از مسئولان دولتي و اساتيد در اين خصوص وجود دارد.
مگر نه اين است که عدالت اجتماعي يعني برخورداري يکسان مردم از خدمات اجتماعي، جلوگيري از رانت‌خواري، کاهش شکاف بين دارا و ندار، و توسعه‌يافتگي يکسان همه جوامع. همه اين مقوله‌ها تنها با استفاده صحيح از فن‌آوري اطلاعات امکان‌پذير خواهد شد.
يکي از مهم‌ترين مثال‌هاي نابرابري اجتماعي، فاصله توسعه‌يافتگي شهرها و روستاهاست. توسعه روستايي فاصله ميان شهر و روستا را كاهش داده و سطح زندگي را در روستاها همانند شهرها ارتقا مي‌بخشد. يكي از عواملي كه باعث شده است سطح زندگي در روستاها نسبت به شهرها به مراتب پايين‌تر باشد، عدم دسترسي روستاييان به خدمات عمومي جامعه است. بنابراين يكي از محورهاي اصلي توسعه در روستاها بايد حول محور توسعه دسترسي روستاييان به خدمات عمومي شكل گيرد. در صورتي كه دسترسي گسترده روستاييان به خدمات عمومي ازجمله خدمات بهداشتي، آموزشي، فرهنگي، اقتصادي و غيره فراهم شود، انگيزه مهاجرت به شهرها تا حد بسيار زيادي كاهش مي‌يابد. فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ابزاري است كه مي‌تواند براي توسعه دسترسي روستاييان به خدمات عمومي مورد استفاده قرار گيرد.
از کاربرد فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در رفع بي‌عدالتي، مي‌توان مثال‌هاي متعددي زد، اما هنگامي‌که صحبت از بي‌عدالتي ميشود، اولين مقوله‌اي که به ذهن عامه خطور مينمايد، بي‌عدالتي مالي است. بايد يادآور شد که تجارت آزاد تنها با توسعه اين فن‌آوري و فراهم نمودن بسترها و قوانين مناسب آن امکان‌پذير ميشود. بالطبع در چنين فضايي ديگر تحريم، گران‌فروشي، بزخري، رانت‌خواري، تقلب و ديگر سوءاستفاده‌هاي مالي، که مصداق بارز بي‌عدالتي هستند، معنايي نخواهد داشت.
د) رفع فقر
ديگر ويژگي دولت موعود که به نوعي ناشي از ويژگي عدالت اجتماعي آن مي‌باشد، رفع فقر از جهان و بي‌نيازي مردمان است. پيامبر گرامي‌اسلام(ص) ميفرمايند: «در آخرالزمان ـ پس از مدت طولاني سختي و تنگ‌دستي ـ امامي وجود دارد كه به مردم بذل و بخشش مينمايد، شخصي پيش او ميرود و او با دو دست خويش مال را جمع نموده و به او ميدهد، در آن زمان آن‌قدر مال و خير به مردم ميرسد كه همّ و غم شخص اين است كه در ميان فاميلش كسي را بيابد كه صدقه مالش را از او قبول نمايد».
و از آن حضرت در جاي ديگر نقل شده است که: «... تا جايي كه دستور ميدهد منادي فرياد زند و بگويد: چه كسي نياز به مال دارد؟ كسي از مردم به جز يك نفر پاسخ نمي‌دهد؛ به او گفته ميشود برو پيش خزانه‌‌دار و به او بگو كه مهدي(عج) دستور داده كه به من مال عطا كني، خزانه‌‌دار به او مي‌‌گويد: آنچه مي‌‌خواهي بدون شمارش برگير و ببر، تا آن اموال در اختيار او قرار ميگيرد پشيمان ميشود و مي‌‌گويد من حريص‌‌ترين و طمع‌كارترين فرد امت محمد(ص) بودم. آن مرد اموال را برمي‌‌گرداند، اما از او نمي‌‌پذيرند و به او گفته ميشود: ما آنچه را كه داديم، پس نمي‌‌گيريم».
همانطور که ذکر شد، اجراي صحيح عدالت اجتماعي باعث رفع فقر ميشود. از طرف ديگر روايات زيادي وجود دارد که اشاره به وفور نعمت در حکومت مهدوي، به دليل کاهش گناه امت دارد که اين نيز به همراه عدالت اجتماعي زمينه‌هاي رفع فقر را بيشتر فراهم مينمايد؛ اما آنچه نگارنده مي‌خواهد به آن اشاره نمايد، نقش مستقيم فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در رفع فقر و محروميت است.
مطابق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات تنها راه کاهش فقر در جهان است. طبق اين گزارش، کم‌هزينه‌ترين راه جهت توسعه و ايجاد اشتغال و رفع فقر براي کشورهاي توسعه‌نيافته‌اي که توان ايجاد زيرساخت‌هاي فيزيکي سنگين را ندارند، استفاده از اين فن‌آوري مي‌باشد. بهتر است موضوع با ارائه يک مثال مشخص‌تر شود. بنا به گفته دکتر علي‌اکبر جلالي: «اگر يك درصد به ضريب نفوذ اينترنت در جامعه‌اي اضافه شود، به ازاي هر نفر 590 دلار، و اگر يك درصد به تلفن‌هاي همراه اضافه شود، 240 دلار به GDP (درآمد ناخالص توليدي) آن كشور اضافه ميشود».
اين مثال‌ها به طور واضح گوشه‌اي از نقش مستقيم گسترش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را در راستاي درآمدزايي و کاهش فقر نشان ميدهد. نقش ديگر فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در جهت کاهش فقر، امکان رشد و توسعه علمي جوامع، و به طبع آن افزايش درآمد سرانه آنها مي‌باشد، که در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت.
هـ) رفع بيکاري
حضرت امام محمد باقر(ع) می‌فرمایند: «در عصر قائم(ع) بیکاری به طور کامل از جوامع ریشه‌کن خواهد شد؛ چون آن بزرگوار بیکاری و بلاتکلیفی را از بین خواهد برد. آزادی شغلی و مسافرت و تجارت و سرمایه، به همه مردم ارزانی خواهد شد و مالیات و قانون‌های ظالمانه جمع می‌شود». جهت تحقق بخشيدن به اين امر بايد تا حد امکان اشتغال‌زايي نمود؛ اما اين مسئله هزينه‌بر بوده و بايد راه‌حلي پيدا نمود که با کمترين هزينه اين مسئله تحقق يابد.
امروزه بيشتر تجارت جهاني به سمت ارائه خدمات، سوق پيدا نموده است و «تا سال 2045 ميلادي، 93 درصد فعاليت‌هاي اقتصادي دنيا به بخش خدمات اختصاص خواهد يافت. به عنوان مثال در بخش كشاورزي، در حال حاضر تنها 20 درصد مشاغل مربوط به اين بخش در جهان به مزرعه و زمين كشاورزي اختصاص دارد و مابقي به بخش‌هاي خدماتي نظير بازاريابي و فروش مربوط ميشود». بديهي است که آينده تجارت به تجارت الکترونيک اختصاص دارد، بنابراين «بايد نگاه سنتي به بازرگاني را رها كرد و به دنبال تحول‌آفريني در اين بخش بود».
هم‌اکنون يکي از بزرگ‌ترين دغدغه‌هاي خانواده‌ها، نداشتن شغل مناسب براي جوانانشان مي‌باشد. بنابراين اگر صنعتي يا فن‌آوريي بتواند با هزينه اندک ايجاد اشتغال نمايد، يک راه‌حل فوق‌العاده است. به اين گفته پرويز رحمتي، رئيس نظام صنفي رايانه‌اي کشور، دقت نماييد: «در حوزه فاوا با کمترين هزينه ايجاد شغل ميشود؛ يعني اگر براي ايجاد يک شغل در صنايع ديگر حدود حداقل ۱۵ميليون تومان (در سال 1390) سرمايه‌گذاري لازم است، در اين حوزه با يک سوم آن مي‌توان ايجاد شغل کرد». بنابراين همانطور که صندوق توسعه سازمان ملل اعلام کرده، بهترين راه‌حل براي ايجاد شغل در کشورها، گسترش فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در آنها مي‌باشد.
اين مسئله در رقابت‌هاي انتخابات رياست جمهوري سال 1392 نيز مد نظر برخي کانديداها قرار گرفت که متأسفانه پس از انتخابات به فراموشي سپرده شد. در هر صورت براي کشورهايي نظير کشور ما که با کمبود بودجه و همچنين تحريم‌ها رو به رو است، شايد تنها راه‌حل معضل بيکاري، استفاده از اين فن‌آوري باشد. از طرف ديگر اگر به گفته دکتر درخشان توجه شود، متوجه مي‌شويم که اين فن‌آوري باعث ميشود که نقش انسان تنها به سياست‌گذاري‌هاي كلي محدود شود که همان ارج نهادن به كرامت انساني است که در دولت يار از بالاترين جلوه خود برخوردار است.
و) افزايش شگفت‌انگيز دانش و معرفت
در زمان حکومت امام زمان(عج)، 25 جزء باقي‌مانده از 27 جزء علم، آشکار شده و ابزار دانش‌اندوزي آن‌چنان گسترش مي‌يابد و فراگيري معارف آن‌قدر آسان ميشود كه انسان‌ها از دانش يكديگر بي‌نياز مي‌شوند.
امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «علم بيست و هفت حرف است؛ همه معارفي كه پيامبران صلوات اللّه عليهم آورده‌اند، دو حرف است. پس مردم تا امروز بيش از اين دو حرف را نشناخته‌اند. پس زماني كه قائم ما قيام كند، بيست و پنج حرف ديگر را ظاهر و با آن دو حرف قبلي ضميمه ساخته و در بين مردم منتشر گرداند».
همچنين اميرالمؤمنين(ع) درباره دوران پس از ظهور امام مهدي(عج) فرموده‌اند: «دانش در دل‌هاي مؤمنين انداخته ميشود؛ در آن زمان مؤمن، نيازي به دانش برادر ايماني خويش پيدا نمي‌كند».
بديهي است که دستيابي به دانش، به غير از علم لدني، و حتي توليد آن نياز به دسترسي به منابع آن، يعني اطلاعات دارد. از لحاظ تاريخي، دستيابي به اطلاعات از طريق رسانه‌هاي مکتوب (کتاب، روزنامه، مجله و...) حاصل مي‌گرديد. ليکن امروزه، فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات افق جديدي را در رابطه با توليد و عرضه اطلاعات ارائه نموده است. بديهي است با استفاده مناسب از دستاوردهاي فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات، مي‌توان بسيار سريع‌تر و راحت‌تر از قبل اقدام به فراگيري دانش و توليد علم نمود. شايد از اين نگاه، بتوان مهم‌ترين رسالت فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را ايجاد زيرساخت و بستر مناسب براي فراگيري و توليد علم در نظر گرفت. در جوامعي که توانسته‌اند زيرساخت مناسبي (صرفاً زيرساخت ارتباطي مورد نظر نمي‌باشد) در رابطه با فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ايجاد نمايند، شرايط مناسبي نيز براي استفاده از دانش فراهم آمده و ميزان توليد دانش در اين‌گونه جوامع، ارتباط مستقيمي با زيرساخت فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات آنان داشته است. قطعاً در جوامع توسعه‌يافته، برآيند استفاده از دانش مثبت بوده و با توجه به زيرساخت‌ها و سياست‌هاي تدوين شده، امکان توليد دانش فراهم‌تر مي‌گردد.
در گذشته، دانش از طريق کارشناسان و ارتباط مستقيم با فراگيران به آنان منتقل مي‌گرديد؛ برای مثال جوينده دانش بايد به صورت فيزيکي در دانشگاه حضور مي‌يافت. بديهي است در اين حالت، ميزان سرمايه‌گذاري محدود به قيمت و تعداد کارشناسان مورد نظر بود که مي‌بايست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خود را انجام دهند؛ اما امروزه استفاده از فن‌آوري‌هايي نظير ويدئوکنفرانس و به خصوص رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي، نظير راديو و تلويزيون براي نشر دانش معمول شده است. جهت تقريب به ذهن مي‌توانيد نقش اين فن‌آوري‌ها در جهت ارتقای سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با يک بيماري خاص يا حوادث رانندگي و آموزش‌هاي مربوطه را تصور نماييد.
بديهي است که ارتقای سطح دانش، تأثير مستقيم و مثبتي بر کيفيت زندگي شهروندان يک جامعه را به دنبال داشته و شرايط مناسبي را براي توسعه همه‌جانبه فراهم مينمايد. درآمد سرانه، يکي از شاخص‌هاي مهم به منظور سنجش ميزان موفقيت برنامه‌هاي توسعه است که همواره در آمار اعلام‌شده توسط سازمان‌ها و نهادهاي دولتي به آن استناد شده تا ميزان موفقيت برنامه‌هاي توسعه، نشان داده شود. به منظور آشنايي با تأثير دانش بر توسعه و در نهايت افزايش درآمد سرانه شهروندان يک جامعه، دو کشور غنا و کره جنوبي را در نظر بگيريد. براساس مستندات بانک جهاني، چهل سال قبل، ميزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبي و غنا معادل يکديگر بوده است، در حالي‌که امروزه درآمد سرانه کره‌اي‌ها، شش مرتبه بيشتر شده است. براساس بررسي انجام شده، بيش از پنجاه درصد نابرابري فوق، به استفاده موفقيت‌آميز کره‌اي‌ها در رابطه با فراگيري و استفاده از دانش برمي‌گردد.
ز) عمومي‌شدن قضاوت
حضرت امام باقر(ع) می‌فرمایند: «و در زمان او به شما حکمتي داده می‌شود به طوری که زن‌ها در خانه‌های‌شان با کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص) قضاوت می‌نمایند».
يکي از دلايل اين ويژگي، همان ويژگي افزايش شگفت‌انگيز دانش و معرفت در حکومت مهدوي مي‌باشد؛ ولي سيستم‌هاي هوشمند تعاملي که امروزه در حال گسترش بوده، و متأسفانه در کشور ما در اين زمينه خيلي کاري صورت نگرفته است، مي‌توانند اين امر را محقق نمايند. از نمونه اين سيستم‌ها مي‌توان به بازي‌هاي کامپيوتري، تلويزيون‌هاي تعاملي، نرم‌افزارهاي آموزش زبان، تشخيص مزاج و... اشاره نمود.
بنا به گفته حميد شهرياري، رئيس وقت مركز آمار و فن‌آوري اطلاعات قوه قضائيه، اين قوه در حال طراحي يك نظام گسترده در عرصه خدمات الكترونيك قضايي است تا مردم بتوانند تا جايي كه قانون و شرع اجازه ميدهد بدون حضور در محاكم، خدمات قضايي دريافت كنند. بنابراين اين مسئله يک امر ناشدني نبوده و با وجود فن‌آوري‌هاي جديد در زمان ظهور شايد امري پيش پا افتاده نيز محسوب شود. اين ويژگي آنجا خود را بيشتر نمايان مي‌کند که منطق و نمودار جريان و گردش سيستم توسط حجت الهي ارائه گردد؛ چراکه در اين صورت هيچ تناقضي بين قوانين نبوده، احکام فطري شده و در نظر فطرت‌هاي پاک کاملاً مقبول واقع خواهد شد. در اين حالت هر فردي مي‌تواند با استفاده از سيستم تعاملي هوشمند جهاني طراحي شده جهت قضاوت، با ارائه شواهد و قرائن به راحتي قضاوت صحيح را دريافت نمايد.
ح) پيشرفت حواس انساني (با فن‌آوري‌هاي نوين)
امام صادق(ع) ميفرمايند: «هنگامی که قائم ما قیام کند، خدواند چنان قواى بينايى و شنوايى به شيعيان ما مىدهد كه از راه دور بدون واسطه، او را ديده و سخن او را می شنوند».
اين امر با همين فن‌آوري‌هايي که امروزه در اختيار ماست، نظير سيستم‌هاي کنفرانس ويديويي يا تلفن‌هاي همراه نسل جديد، نيز امکان‌پذير است و مسلماً استفاده از آنها در آينده بسيار راحت‌تر و همگاني‌تر خواهد شد. حتي فن‌آوري‌هاي جديد به سويي ميرود که مخاطب شما در راه دور، در نزديکي شما تجسم بخشيده شده و شما مي‌توانيد او را لمس کرده و يا ببوييد.
و يا حضرت پیامبراکرم(ص) در جايي می‌فرمایند: «... و نیز نوک تازیانه و بند نعلین با انسان‌ها حرف می‌زند و ران انسان از آنچه اهل (خانه) او بعد از او انجام داده‌اند به انسان خبر می‌دهد».
شايد چنددهه پيش، چنين امري شبيه به معجزه بود، ولي امروزه وسايل گوناگوني نظير هندزفري بلوتوثي و وسايل جاسوسي پيشرفته به همراه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات اين امور را تا حدود زيادي امکان‌پذير نموده‌اند.
ط) در دسترس بودن حاکم براي عامه مردم
ويژگي ديگري که حکومت حضرت صاحب الزمان(عج) بايد داشته باشد و خاصيت تمام حکومت‌هاي صالح مي‌باشد، در دسترس عامه بودن حاکم (و فرمانداران وي) مي‌باشد. مولي الموحدين امام علي(ع) در بخشي از نامه53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر ميفرمايند: «پس بخشي از وقت خود را به کساني اختصاص ده که به تو نياز دارند، تا شخصاً به امور آنان رسيدگي کني». يا در جاي ديگر همين نامه ميفرمايند: «در کار آنها (بازرگانان و صاحبان صنایع) بينديش! چه در شهري باشند که تو به سر مي‌بري، يا در شهرهاي ديگر». و در ادامه می‌فرمایند: «همواره در فکر مشکلات آنان (محرومان و مستضعفان) باش و از آنان روي برمگردان، به ويژه امور کساني را بيشتر رسيدگي کن که به تو دسترسي نداشته و کوچک و خوار شمرده مي‌شوند».
صحيح است که امام همواره بر احوال ما شاهد و ناظر است و همين الآن که وي را بخوانيم، سخن ما را مي‌شنود؛ ليکن اين ارتباط بايد دوسويه باشد و همچنين ويژگي يادشده بايد براي حکمرانان و فرمانداران وي نيز صادق باشد. رسيدگي شخصي فرمانداران به برخي امور، نياز به يک سيستم ارتباطي و اطلاعاتي فراگير، شامل رسانه‌ها و بانک‌هاي اطلاعاتي قوي دارد. نمونه بسيار ساده‌اي از اين قضيه در دولت قبل راه‌اندازي شد و ان‌شاءالله در آينده کامل خواهد شد.
ي) اصلاح يک شبه امور
يک ويژگي استثنايي انقلاب مهدوي، اصلاح امر فرج آن حضرت در يک شب مي‌باشد. در قسمتي از يک حديث از سيد و سالار شهيدان(ع) در خصوص حضرت قائم(عج) آمده است: «... خداوند براي او امر(فرج)ش را در يک شب اصلاح مينمايد».
بايد ديد که چگونه امر فرج تنها در يک شب اصلاح ميشود. وسايل ارتباط‌جمعي، نظير رسانه‌ها در اين قضيه نقش بسيار مهمي ايفا مينمايند. يک مثال بسيار کوچک از تحقق چنين چيزي، همان دهه فجر انقلاب اسلامي است که به‌رغم امکانات رسانه‌اي محدود انقلابيون، ظرف يک دهه امر انقلاب اسلامي، که سال‌ها مردمان ايران‌زمين منتظر آن بودند، اصلاح شد. به عنوان يک مثال از امکان‌پذيري اين قضيه، تصور نماييد فردي چون حجت بر حق الاهي که از کنه وجودي تمام کائنات مطلع است و تمام جوانب ضعف و قوت شخصيتي ما را مي‌داند، آيا نمي‌تواند پيامي را براي تک تک انسان‌ها تهيه نمايد که فطرت پاک آنها (به جز ديوسيرتان انسان‌نما) را به غليان درآورده و چشم حق‌جوي آنها را معطوف آن يگانه قطب عالم امکان نمايد؟ بديهي است که پاسخ اين سؤال آري است. اين پيام‌ها مي‌تواند در قالب يک پيامک، رايانامه يا نظاير آنها در يک لحظه و با يک کليک به تمام افراد در سراسر دنيا ارسال شود. جهت تقريب به ذهن مي‌توانيد شارژ کارت سوخت خودرو، يا دريافت مبالغ مربوط به هدفمندي يارانه‌ها را در نظر بگيريد که هرماه با يک کليک انجام مي‌پذيرد.
در کنار مزاياي اين فن‌آوري، بايد به برخي تهديدهاي ناشي از آن نيز توجه شود که در ادامه بيان گرديده و سپس راهکارهايي براي آن ارائه خواهد گرديد.
تهديدهاي فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات
در اين بخش نويسنده سعي دارد که تنها با ذکر سخنان انديشمندان و مسئولان، خطرات فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را يادآور شود. از نظر نگارنده اين خطرات ناشي از اين فن‌آوري نبوده، بلکه ناشي از کوتاهي‌هاي انجام گرفته در خصوص آن و چالش‌هایی هستند که برروی آنها فکر نشده است.
دکتر جلالي: «شکاف ديجيتالي بين کشورها در حال افزايش است. به عنوان مثال، سرمايه‌گذاري اروپا براي دستيابي به تجارت الکترونيک به ازاي هر نفر 2445 دلار است؛ در حالي‌که اين رقم براي کشور ما در حدود 9 دلار است».
دکتر جلالي: «اتحادیه جهانی مخابرات حداقل دسترسی کاربران به اینترنت را 256 کیلوبیت در ثانیه دانسته و به عنوان شاخص ضریب نفوذ اينترنت محاسبه می‌کند. از نظر اتحادیه جهانی مخابرات، ایران اینترنت ندارد و ضریب نفوذ اینترنت در ایران زیر یک درصد است».
دکتر جلالي: «پهنای باند بالا، افزایش درآمد ناخالص داخلی را به دنبال دارد؛ بنابراین کندی دسترسی کاربران به اینترنت در ایران باعث می‌شود تا علاوه بر تنش‌های روانی که کاربران از وقت بیهوده و اضافی گذاشتن برای ورود به اطلاعات فضای سایبر متحمل می شوند، خسارات مالی زیادی نیز به جامعه وارد شود».
با توجه به آنکه تمامی ملت‌ها در ایجاد ابر بزرگراه اطلاعاتی نتوانسته‌اند فعالانه شرکت داشته باشند، اینترنت تنها به تکثیر و تشدید نابرابری‌های مزمن تکنولوژیک جهانی مبدل شده است.
دکتر محمدحسین یادگاری: «شبکه‌های اجتماعی در کنار نکات مثبت، تهدیدهایی هم مانند ترویج شایعات، تبلیغات ضددینی، نقض حریم خصوصی، دور ماندن از اجتماع و انزوا و تغییر رفتار انسان‌ها نیز دارند».
سردار احمدی مقدم: «در شبکه‌های اجتماعی قدرت‌های جهانی که پایه آنها در گذشته اقتصادی و نظامی بوده، امروزه در حال انتقال قدرت به سمت گونه‌های اطلاعاتی و فرهنگی هستند؛ یعنی شیوه جدیدی از استعمار.» و «امروز ابزار فضای مجازی برای کسب و حفظ برتری برای قدرت نرم است.» و «از تهدیدهاي فضاي مجازي می‌توان به آبروبری، تشکیل باند فساد، لهو و لعب و کلاه‌برداری اینترنتی اشاره کرد که متأسفانه در کشور ما هم به چشم می‌خورد».
راهکارها
همانطور که پيشتر نيز اشاره گرديد، از نظر نگارنده، تهديدات ذکرشده در حوزه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات ناشي از کم‌کاري و بي‌برنامگي دولت‌مردان بوده و بايد با سرعت هرچه تمام‌تر برنامه‌هاي کوتاه‌مدت و بلندمدتي را با استفاده از نظر کارشناسان در اين حوزه تدوين نمود. برخي راهکارهايي که مناسب است در اين خصوص مدنظر قرار گيرد عبارت‌اند از:
- افزايش پهناي باند و سرعت اينترنت براي همه افراد جامعه؛
- راه‌اندازي شبکه اينترانت داخلي (ملي)؛
- ايجاد حساب اينترنت ملي براي همه افراد جامعه؛
- تعليم و تربيت شهروندان الکترونيکي؛
- استفاده از فيلترينگ سفيد به جاي فيلترينگ سياه؛
- تفهيم مجازي بودن فضاي وب از طريق رسانه ملي؛
- تقويت پليس سايبر و اطلاع‌رساني در اين خصوص به عامه؛
- افزايش حجم حضور رسانه‌اي در اين حوزه، جهت مقابله با انواع روش‌هاي تهاجم فرهنگي؛
- سرمايه‌گذاري بر روي تبليغات در اين حوزه؛
- ايجاد تمهيدات و برنامه‌ريزي‌هاي لازم جهت انتقال امور به بخش خصوصي.
نتيجه‌گيري
از جمع‌بندي مطالب گفته شده در ده بند مربوط به ويژگي‌هاي حکومت مهدوي، چنين برمي‌آيد که فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات يک زيرساخت اساسي جهت برآورده شدن مقدمات ظهور، انقلاب و حکومت امام مهدي(عج) بوده و بايد از فرصت‌هاي آن استفاده کامل را نمود؛ اما در کنار اين مطلب به برخي تهديدهاي اين فن‌آوري اشاره شد و مشخص گرديد که اين تهديدات ناشي از اين فن‌آوري نبوده، بلکه ناشي از کوتاهي‌هاي انجام گرفته در خصوص آن و ايجاد محيط‌ها و قوانين مربوط به آن است که بايد هرچه سريع‌تر با توجه همگاني مسئولين قواي سه‌گانه و ايجاد برنامه‌ريزي‌هاي صحيح کوتاه‌مدت و بلندمدت به صورت ملي برطرف شوند. در اين راستا ده راه‌کار اساسي نيز جهت تقويت بنيه کشورمان در حوزه اين فن‌آوري ارائه گرديد که در صورت توجه به آنها مي‌توان انتظار داشت که شاهد جهشي سريع در اين حوزه بوده و به جاي مصرف توليدات فرهنگي ديگران، بتوان فرهنگ ناب اسلامي را عرضه داشته و مقدمه‌اي براي ظهور منجي عالم بشريت فراهم نمود.
فهرست منابع:
منابع فارسی:
1. بوسا ابو، امپریالیسم سایبر (روابط جهانی در عصر جدید الکترونیک)، ترجمه پرویز علوی، چاپ اول: انتشارات ثانیه، 1385.
2. خبرگزاري تسنيم.
3. خبرگزاري جهان نيوز.
4. خبرگزاري مهر.
5. روزنامه ايران.
6. روزنامه جام جم.
7. سيد رضي، نهج البلاغه.
8. سيدوحيد عقيلي، توسعه در عصر ارتباطات و جامعه اطلاعاتي، فصل‌نامه رسانه، سال 16، زمستان 1384، ش64.
9. سیوطی، درالمنثور.
10. شهيد مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، چاپ دوازدهم: انتشارات صدرا، 1372.
11. طوسی، الغیبه.
12. علاءالدين علي المتقي الهندي، كنز العمال في سنن الاقوال و الافعال.
13. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمه في معرفه الائمه.
14. علي‌رضا مقدسي، مباني فن‌آوري اطلاعات، چاپ اول: انتشارات دانشگاه امام رضا(ع)، 1387.
15. فارس نيوز.
16. ماه‌نامه مدیریت ارتباطات، خرداد 1391، ش25.
17. مجلسي، بحارالانوار.
18. محمدرضا اخوت و علي‌اكبر جلالي، تعامل روستاهاي الكترونيكي با شهرهاي الكترونيكي، اولين كنفرانس بين‌المللي شهر الكترونيك، 1386.
19. مدنی بجستانی، نظام نوین جهانی و شیوه حکومت حضرت مهدی(عج)، چهارمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت، 1387.
20. نجم‌الدين طبسي، چشم‌اندازي به حکومت مهدي(عج)، چاپ چهارم: انتشارات بوستان کتاب، قم، 1382.
21. نشریه دنیای کامپیوتر و ارتباطات، سال دهم، تیر1389، ش۹۱.
22. نشریه نيويورک تايمز.
23. همايش بررسی ابعاد شبکه‌های اجتماعی، تهران 20 مهر 1392.
24. همايش تجارت الکترونيک و بررسي فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري در کشورهاي عربي و اسلامي، 14 شهريور 1385.
25. يازدهمين همايش تجارت الكترونيك، تهران، 3 بهمن 1385.
منابع لاتین:
26. Alfonso Molina, "1992 and European integration: Opportunities and difficulties in high technology collaboration", Futures, Volume 22, Issue 5, June 1990.
27. Marshall McLuhan,” The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man”,1962, University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division.
28. Joint OECD/UN/World Bank “Global Forum on the Knowledge Economy: Integrating Information and Communication Technology in Development Programmes”, March 2003 in Paris.
