چکیده
تربیت زمینه‌ساز در اسلام، جایگاهی بسیار والا دارد. حکومت اسلامی همچون دیگر امور جامعه، مسئول این‌گونه تربیت، نیز هست. روایات متعدد از پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) دربارۀ وظایف منتظران و جایگاه آنان نزد خداوند، بیان‌گر اهتمام آنان به تربیت زمینه‌ساز ظهور است.
پژوهش‌ها بر ضعف عملکرد نهادهای تربیتی در تربیت، با این رویکرد اذعان دارند. بر همین اساس، هدف این نوشتار، بررسی راهکارهای بهبود عملکرد نهادهای تربیتی جامعه در تربیت زمینه‌ساز ظهور، بر اساس نظریات محققان و صاحب‌نظران این حوزه است. در این نوشتار، پس از بررسی پژوهش‌های مربوط به این موضوع، با روش نظری _ تحلیلی به پرسش‌هایی دربارۀ راهکارهای نهادهای جامعه در تربیت زمینه‌ساز ظهور، روش‌های پیشنهادی برای عملی کردن راهکارها و میزان امکان عملی شدن آن‌ها پاسخ داده شده است.
واژگان کلیدی
راهکارها، تربیت زمینه‌ساز، نهادهای تربیتی.
مقدمه
امروزه با توجه به فراگیر شدن ناتوی فرهنگی دشمن که با در اختیار داشتن رسانه‌ها و ابزار گوناگون، به مقابله با فرهنگ مهدویت برخاسته است و نمی‌خواهد از ارزش‌های اسلامی هیچ اثری باقی بماند، توجه به تربیت زمینه‌ساز بسیار اهمیت دارد. اگر این تربیت، از کودکی و نوجوانی انجام شود، در وجود فرد نهادینه می‌گردد و در دوره‌هایی همچون نوجوانی و جوانی که بحران‌های مهمی در مقابل آنان قرار دارد، از آن استفاده میکند و در شکل‌گیری شخصیت فرد مؤثر است.
از آن‌جایی که در دورۀ غیبت حضرت مهدی(عج) با تشکیل حکومت اسلامی امور جامعۀ اسلامی به حکومت واگذار شده است و همان‌گونه که مسئولیت سایر امور این جامعه بر عهدۀ حکومت اسلامی است، مسئولیت تربیت زمینه‌ساز ظهور نیز مطرح است و توجه به تربیت زمینه‌ساز در جامعه بر اساس قرآن و عترت مسئولیتی مهم و زمینه‌ساز ظهور است و همۀ اقدامات شیاطین را خنثیٰ میکند.
پرورش روحیۀ انتظار در تربیت زمینه‌ساز کارکردهای تربیتی فراوان و مهمی برای فرد و جامعه دارد. محبت حضرت ولیّ‌عصر(عج) یکی از عوامل مهم ترک اعمال ناشایست است؛ زیرا محبت به حضرت سبب می‌شود انسان از اعمالی که این محبت را از بین می‌برد، بپرهیزد و هماهنگ با خواستۀ محبوب خود عمل کند. اگر محبت به حضرت گسترش یابد، بسیاری از معضلات اجتماعی و فردی حل می‌شود و لازم نیست هزینه‌های گزافی صرف جلوگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی گردد. محبت به اهل‌بیت(ع) به‌ویژه امام زمان(عج) زمینۀ پذیرش دیگر احکام دین است و پایه‌های خانواده را مستحکم میکند و آیندۀ فرزندان را در زندگی خانوادگی تضمین میکند (بیاری و چراغی، 1385: 139 - 140).
اهمیت تربیت زمینه‌ساز ظهور در قرآن و عترت(ع)
از جمله مهم‌ترین شرایط ظهور آن است که مردم به حقیقت و منزلت امام زمان(عج) پی ببرند، تا بتوانند به درستی به ایشان اقتدا کنند. در دین اسلام اهمیت مودت و معرفت به ائمۀ اطهار(ع) برای سعادت مسلمانان، به حدی است که خداوند با ابلاغ وحی به پیامبر اسلام(ص) برای هدایت انسان‌ها بر آن تأکید فرموده است:
(قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاءَ أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلاً)؛ (فرقان: 57)
بگو: بر اين [رسالت] اجرى از شما طلب نمىکنم، جز اين‌که هر کس بخواهد راهى به سوى پروردگارش [در پيش] گيرد.
و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
(قُل لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى)؛ (شوری 23)
بگو: به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى دربارۀ خويشاوندان.
با تأمل در این‌که در هر دو تعبیر کلمۀ «إِلَّا» مطرح شده است _ یعنى مزد من تنها همین مورد است _ مشخص می‌شود که باید راه خدا و مودت اهل‌بیت یکى باشد و اگر دوتا باشد تناقض است. پیامبر اسلام(ص) از طرف خداوند یک‌بار مأمور مىشود که به مردم بگوید: مزد من تنها انتخاب راه خداست، و بار دیگر مأمور مىشود که بگوید: مزد من فقط مودت قربىٰ است. در واقع باید این دو درخواست یکى باشد؛ یعنى راه خدا، همان مودت به اهل‌بیت پیامبر(ص) است (قرائتی، 1383: ج10، 395 - 397).
امام محمدباقر(ع) در همین‌باره فرموده است:
بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ مُحَمَّدٌ حِجَابُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى؛(کلینی، 1363: کتاب التوحید، باب النوادر، ح10)
به واسطۀ ما خدا بندگی می‌شود و به وسیلۀ ما خدا شناخته می‌گردد و از طریق ما توحید خداوند متعال تحقق می‌یابد و حضرت محمد(ص) حجاب (واسطۀ) خدای متعال است.
شناخت خدا به وسیلۀ شناخت ائمه(ع) صورت می‌پذیرد و هدایت و راه سعادت، منوط به شناخت ائمه(ع) است و در غیر این صورت، خداوند شناخته نخواهد شد. اگر انسان، حضرت مهدی(عج) را نشناسد، خدا را نخواهد شناخت. خدواند در قرآن کریم دستور داده‌اند که برای قرب الی الله وسیلهاى براى تقرب به او بجویید که اهل‌بیت(ع) همان ریسمان محکم و وسیلۀ تقرّب به خداوند هستند (فیض کاشانی، 1415: ج2، 33).
اولین اصل در اصول دین، توحید است و بر اساس قرآن و فرامین ائمۀ هدیٰ(ع) راه رسیدن به خداوند و اعتقاد به توحید از طریق ائمۀ اطهار(ع) است و دین‌داری تنها از این راه ممکن می‌شود. امام‌هادی(ع) در همین‌باره در زیارت جامعۀ کبیره می‌فرماید:
مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِكُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ؛ (قمی، 1378: 975)
هر كس خدا را خواست به وسيلۀ شما آغاز كرد، و هر كس او را يكتا و بىهمتا شناخت از ناحيۀ شما آن را پذيرفت، و هر كس آهنگ او كرد به وسيلۀ شما توجيه شد.
حضرت در ادامه می‌فرماید:
وَ مَنْ أَحَبَّكُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ؛ (همو: 978)
و کسی که شما را دوست بدارد، حقیقتاً خدا را دوست داشته است.
بنابراین راه رسیدن به خداوند تنها در بستر مودت اهل‌بیت(ع) است و به سبب این مودت، فروع دین مورد پذیرش خداوند قرار می‌گیرد، چنان‌که امام هادی(ع) در زیارت جامعۀ کبیره فرموده است:
وَ بِمُوَالاتِكُمْ تُقْبَلُ الطَّاعَةُ الْمُفْتَرَضَةُ وَ لَكُمُ الْمَوَدَّةُ الْوَاجِبَةُ... ؛ (همو: 977)
و به سبب مودت شما [اهل‌بیت] طاعت مفروض، پذیرفته می‌شود و مودت واجب، مخصوص شماست.
بنابراین برای عبادت خداوند، مودت به چهارده معصوم(ع) به‌ویژه در زمان حال، مودت به حضرت مهدی(عج) واجب است و عمل به مودت به ایشان، منتظر ظهور بودن و انجام وظایف و حقوقی است که نسبت به حضرت مهدی(عج) باید ادا کنیم که این حق همان زمینه‌سازی برای ظهور است.
مؤمن برای این‌که تکلیف خود را در مودت به حضرت مهدی(عج) انجام دهد و در مسیر بندگی خداوند قرار گیرد، ابتدا باید به تربیت خویش برای زمینه‌سازی ظهور اهتمام ورزد و سپس نسبت به تربیت زمینه‌ساز ظهور در خانواده، دوستان، آشنایان و جامعه همت گمارد. بنابراین لازمۀ مودت، کسب معرفت و ادای حقوق حضرت است و حصول این دو، منوط به تربیت زمینه‌ساز است و بدون برخورداری از تربیت زمینه‌ساز امکان عمل به مودت
ممکن نیست.
بنابراین توجه به تربیت زمینه‌ساز برای رسیدن به مودت حضرت مهدی(عج) واجب است و عمل به وظایف نسبت به زمینه‌سازی ظهور، لازمۀ پذیرش اعمال مربوط به اصول و فروع دین اسلام است. لذا لازمۀ دین‌داری زمینه‌سازی برای ظهور است. بر این اساس، هویت مسلمان بودن انسان و اسلامی بودن جامعه، با میزان اقداماتی که برای زمینه‌سازی ظهور انجام می‌دهد، مشخص می‌گردد و لازمۀ هر جامعه و حکومتی برای اخذ هویت اسلامی، زمینه‌سازی برای ظهور است.
تربیت زمینه‌ساز در اسلام، جایگاه بسیار والایی دارد. در روایتی می‌خوانیم:
عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللهِ(ع): قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: جَاهِلِيَّةً جَهْلَاءَ أَوْ جَاهِلِيَّةً لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ؟ قَالَ: جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَ ضَلَالٍ؛ (کلینی، 1363: ج2، باب من مات و ليس له الامام، ح3)
حارث بن مغيره می‌گويد: به امام صادق(ع) عرض كردم: پيغمبر فرموده است: هر كس بميرد و پيشوايش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است؟ فرمود: آرى. عرض كردم: جاهليت كامل يا جاهليتى كه امامش را نشناسد؟ فرمود: جاهليت كفر و نفاق و گمراهى.بنابراین اگر حجت خدا شناخته نشود، گمراهی به دنبال دارد. معرفت به امام عصر(عج) و عمل به وظایف در این راستا، برترین عبادت است و نقشی اساسی در بندگی خداوند دارد.
منتظران حقیقی و جایگاه آنان
انتظار واقعی با تلاش در زمینه‌سازی ظهور و میثاق با آرمان‌های بالنده مهدویت تجلی می‌یابد. حرکت برای زمینه‌سازی تبلور همۀ خوبی‌ها و رخت بربستن همۀ بدی‌هاست. حقیقت انتظار، زمینه‌سازی برای ظهور است. زمینه‌سازی ظهور یعنی فراهم ساختن مقدمات ظهور به گونه‌ای که شرایط مناسب برای تحقق ظهور فراهم باشد. امام صادق(ع) در همین‌باره می‌فرماید:هنگامی که شکنجه‌ها بر بنی‌اسرائیل طول کشید، چهل صبح به درگاه خداوند ضجه و گریه کردند. خداوند به موسی و هارون فرمود که آن‌ها را از دست فرعون خلاص کنند. از چهارصد سال رنج و زحمت مقدر، صد و هفتاد سال از آن‌ها برداشته شد. همچنین شما اگر این‌گونه عمل می‌کردید، حتماً خداوند بر ما گشایش می‌داد، ولی اگر این‌چنین نکنید، همانا این امر تا آخرین مرحله را طی خواهد کرد. (عیاشی، بی‌تا: ج2، 154، ح49)
در روایات برای انسان منتظر ظهور، جایگاه‌های والایی همچون اجر هزار شهید مانند شهدای بدر و احد، بهترین انسان‌های طول تاریخ، به منزلۀ مجاهدان با شمشیر پیشاپیش رسول خدا(ص)، بندگان خالص خدا، شیعیان حقیقی، دعوت کنندگان به دین خدا در نهان و آشکار، بزرگ‌ترین مردم از جهت یقین، فاضل‌ترین مؤمنان و برادران پیامبر اعظم(ص) بیان فرموده‌اند (طیب، 1378: ج1، 136 - 147). این روایات بیان‌گر اهتمام پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) بر تربیت زمینه‌ساز ظهور است.
با توجه به مطالب فوق _ که بیان‌گر اهمیت بسیار زیاد تربیت زمینه‌ساز ظهور است _مهم است بدانیم جایگاه تربیت زمینه‌ساز ظهور در نهادهای تربیتی جمهوری اسلامی ایران چیست؟! یکی از مهم‌ترین نهادهای تربیتی خانواده است. وضعیت کنونی خانواده‌های جامعۀ اسلامی ما گویای این مطلب است که خانواده‌ها کمتر کوششی در زمینۀ تربیت
فرزندان خود انجام می‌دهند (سالم، 1389: 128) و معمولاً تربیت فرزندان خود را به آموزش و پرورش واگذار نموده‌اند (رهنمایی، 1380: 245). متأسفانه پرداختن به مشکلات زندگی و تلاش برای رفاه و لذت بیشتر، بسیاری از والدین را از وظایف مهم تربیتی دور کرده است (بیاری و چراغی، 1385: 137). با توجه به این‌که بیشتر خانواده‌ها به دلایلی به وظیفۀ خود در تربیت زمینه‌ساز ظهور به خوبی عمل نمی‌کنند، رسالت تربیتی نظام آموزش و پرورش در این زمینه بیشتر می‌شود.
مرزوقی (1387) در پژوهشی به بررسی میزان اهتمام و توجه نهاد آموزش و پرورش کشور به مقولۀ انتظار و فلسفۀ مهدویت، گسترش در اهداف کلی و اصول طرح کلیات آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، اهداف آموزش و پرورش در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، کتاب‌های درسی هدیههای آسمانی، فارسی و تعلیمات اجتماعی دورۀ ابتدایی، کتاب‌های فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی، تعلیمات اجتماعی و فارسی دورۀ راهنمایی و کتاب‌های قرآن، دین و زندگی و دانش اجتماعی پرداخته و به این نتیجه رسیده که در منابع مذبور، توجه نظام‌مند و برنامه‌ریزی شده‌ای در حوزۀ هدف‌گذاری و تدوین محتوا دربارۀ گسترش تفکر مهدویت وجود ندارد.
میرزامحمدی و رسولی (1389) اذعان می‌دارند که در برنامه‌های درسی تربیت دینی در مدارس و دانشگاه‌ها، متأسفانه هنوز معنا و توجه به جایگاه ولایت به طور روشن تبیین نشده است و هیچ‌گاه آنگونه که در اصل دین و اعتقادات شیعه، بیان گردیده، به این مسئله اهمیت داده نشده است. به باور آنان اگر برای حل این معضل هرچه سریع‌تر اقدامات لازم صورت نپذیرد، به تدریج عموم جامعه با تضادها و تناقض‌‌های بیشتری روبه‌رو می‌شوند و با محوریت نفس به پیش خواهند رفت. در نتیجه نه‌تنها جامعه را به هلاکت و نابودی و فساد اخلاقی می‌‌کشاند، بلکه با توجه به نیاز روحی، زمینه را برای نفوذ اعتقادات خرافی و تبلیغ و ترویج ادیان منحرف نیز فراهم میکند. در این صورت، نه‌تنها برای نزدیک شدن ظهور و وقوع عبادت تامّه و تحقق ولایت الهی کامل قدمی برنداشته‌ایم، بلکه سبب دوری هرچه بیشترش نیز شده‌ایم.
پژوهش‌ها بیان‌گر ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش در تربیت اسلامی دانش‌آموزان است و برنامه‌های درسی تربیت دینی دانش‌آموزان در شرایط فعلی پاسخ‌گوی نیازهای آنان نیست (نک: حسینی: 1380؛ نساجی زواره: 1388؛ رهنمایی: 1380و...). این در حالی است که در امریکا حدود نود درصد از همۀ مدارس ابتدایی و متوسطۀ خصوصی و مستقل، مدارس کاتولیک‌هاست و هدف آرمانی این مدارس کاتولیک، تشویق و هدایت جوانان به کلیسای کاتولیک و از طریق کلیسا به تعالیم حضرت عیسی(ع) است (مهرمحمدی، 1390: 113) و مدارس انجیلی در امریکا بر پایۀ این تحلیل که واقعۀ آرماگدون تنها حادثه‌ای است که بازگشت دوبارۀ مسیح را به زمین ممکن می‌سازد و این واقعه‌ای بسیار نزدیک است، به تبلیغ این دیدگاه می‌پردازند. اما هنوز ما خود و نسل آینده را برای ظهور آماده نکرده‌ایم. توجه به این آمادگی در سطوح روانی، عقلی و جسمانی به منظور زمینه‌سازی بسیار مهم است (شیرودی، 1385: 123).
با توجه به اهمیت ویژۀ تربیت زمینه‌ساز ظهور و با عنایت به این پژوهش‌ها که بر ضعف عملکرد نهادهای تربیتی به تربیت زمینه‌ساز ظهور اذعان داشته‌اند، هدف این پژوهش، بررسی راهکارهای بهبود عملکرد نهادهای تربیتی جامعه در تربیت زمینه‌ساز ظهور، بر اساس آرای محققان و صاحب‌نظران این حوزه است. در این مطالعه، پژوهش‌های مربوط به این موضوع، با روش نظری _ تحلیلی بررسی و به پرسش‌های زیر پاسخ داده می‌شود:
1. چه راهکارهایی برای نهادهای جامعه دربارۀ تربیت زمینه‌ساز ظهور مطرح است؟
2. این راهکارهای پیشنهادی به کدام‌یک از نهادهای جامعه مربوطند؟
3. روش‌های پیشنهادی بر عملی نمودن این راهکارها چیست؟
4. این راهکارها چقدر ممکن و عملی هستند؟
بدین‌منظور ابتدا پژوهش‌های در دسترس در زمینۀ مهدویت (حدود سیصد پژوهش) شناسایی و مطالعه شده و از بین آن‌ها، 34 عنوان پژوهش که راهکارهایی در این زمینه
بیان نموده بودند، مورد استفاده قرار‌گرفت. سپس، این پژوهش‌ها با روش نظری _ تحلیلی بررسی شدند.
ابتدا راهکارهایی که در زمینۀ تربیت زمینه‌ساز ظهور قابل طرح بودند، از متون بررسی شده استخراج گردید که در جدول 1، همراه با عنوان پژوهش و نام یا نام‌های پژوهش‌گران خلاصه شده است و به این صورت بیان شد که اولین پژوهش کد 110 گرفت و به همین صورت کد پژوهش‌های بعدی 120 و 130 و... قرار داده شد. راهکارهای هر پژوهش نیز با عدد 1 و 2 و... به کد عنوان پژوهش اضافه گردید. از این 34 پژوهش، در مجموع 157 راهکار استخراج شد که در جدول 1 ارائه می‌شود.
جدول1. راهکارهای مطرح در متون پژوهشی در زمینۀ تربیت زمینه‌ساز
عنوان پژوهش پژوهش‌گر/ پژوهش‌گران راهکارها
110. وظایف سازمان‌ها و نهادها در ترویج فرهنگ مهدویت قرائتی 1101. برگزاری برنامه‌های ویژه در روز نیمۀ شعبان توسط سازمان‌ها، 1102. برگزاری سخنرانی دربارۀ مهدویت در مناسبت‌های مختلف، 1103. برگزاری احیا در شب نیمۀ شعبان و برگزاری جشن و اطعام، 1104. برگزاری کلاس دربارۀ مهدویت در مساجد، 1105. پخش برنامه‌های مختلف دربارۀ مهدویت در صدا و سیما، 1106. پشتیبانی از فیلم‌هایی دربارۀ امام زمان(عج)، 1107. تولید برنامه‌های برون‌مرزی دربارۀ امام زمان(عج)، 1108. توجّه به حکومت جهانی آینده در کتاب‌های معارف دانشگاه، 1109. اهدای کتاب به روحانیان دربارۀ مهدویت، 1110. برگزاری دوره‌های تخصصی مهدویت، 1111. برگزاری مراسم‌های مختلف در طول سال دربارۀ امام(عج)
112. چشم‌اندازى بر برخى از آسیبهاى تربیتى مهدویت معین‌الاسلام 1121. برخورداری از صلاحیت‌های لازم شناختی، عاطفی و عملکردی افرادی که عهده‌دار انتقال اطلاعات مهدوی هستند، 1122. استفاده از فرهنگ مهدویت به عنوان مؤ‌ثرترین ابزار برای تربیت دینی نسل جوان، 1123. انتخاب مباحث امیدبخش و رعایت اصول تعیین محتوا برای نهادینهسازی و درونی‌‌سازی این ارزش
113 دولت زمینه‌ساز پورسیدآقایی 1131. اساس کار قرار گرفتن دکترین ظهور در همۀ اقدامات،
1132. اعتقاد راسخ به فرهنگ مهدویت و زمینه‌سازی برای ظهور
114. ارزش‌های خبری در حاکمیت موعود حاج‌محمدی 1141. ارزش‌آفرینی و تقویت ایمان مردم و ارزش‌های دینی در این راستا، ص123
115. بررسی مؤلفۀ غایت‌شناختی الگوی هنجاری رسانه‌های جدید اسلامی باهنر، صمدی 1151. توجه رسانه به شناساندن امام به مخاطبان خود، ص153
116. بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال پورسیدآقایی 1161. دقت در انتخاب همسر و توجه به عوامل دینی و اخلاقی
1162. انتقال محبت حضرت با عمل به دستورات اهل‌البیت و نهادینه کردن محبت در درون کودکان متناسب با فهم آنان، ص110 و 111
117. نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی(عج) به فرزندان بیاری، چراغی 1171. انتقال محبت اهل‌بیت(ع) به فرزندان توسط خانواده و نظام تربیتی _ آموزشی جامعه به‌ویژه محبت و عشق به حضرت حجت(عج)، ص138، 1172. انتقال محبت حضرت حجت(عج) به فرزندان به گونه‌ای که در رأس نیازهای فرزندان به آن توجه شود، ص139، 1173. اخلاص در انتقال محبت حضرت به فرزندان، 1174. استمرار محبت حضرت به فرزندان از کوچکی تا بزرگسالی، ص144، 1175. دقت در انتخاب همسر، ص145، 1176. توجه به لقمۀ حلال قبل و بعد از تولد فرزندان و رعایت آداب زمان بسته شدن نطفه، آداب بارداری، آداب شیر دادن، ص146، 1177. الگو بودن والدین در محبت به حضرت و گرایش دادن فرزند به الگوهای خوب در دوستان، آشنایان و محیط‌های آموزشی، 1178. بیان زیبایی‌های اخلاقی و رفتاری حضرت، ص147، 1179. بیان جایگاه والای امام در نظام عالم و فواید امام، 1180. بیان زیبایی‌های دوران ظهور، 1181. دقت والدین در نام‌گذاری برای فرزندان، ص148، 1182. برگزاری جلسات یاد حضرت در منزل، 1183. تشویق فرزندان برای اعمالی که بیان‌گر محبت به حضرت است، 1184. حضور در مکان‌ها و مجالس مربوط به حضرت، 1185. دعا به فرزندان برای ایجاد محبت حضرت در وجود آن‌ها، ص149، 1186. هدیه دادن به فرزندان در مناسبت‌های مربوط به حضرت، 1187. بیان ویژگی‌های حضرت در قالب داستان، کتاب، لوح فشرده و... به فرزندان، ص150
119. واکاوی شاخصه‌های خانوادۀ منتظر نجفی لیواری، محمدنیا، گالش‌کلامی 1191. ترغیب فرزندان به امام‌باوری و ایجاد انگیزه در وجود آنان با تشریح انتظار و امامت، ص75، 1192. تمسک به ثقلین ص76، 1193. کسب معرفت به حضرت و توجه به خودسازی ص77، 1194. تحکیم ارزش‌های دینی و تقویت باورهای مهدوی، ص78، 1195. صبر و پایداری خانواده‌ها در این مسیر و دعوت یکدیگر به استقامت، 1196. استمداد از حضرت و التزام به پیروی و یاری حضرت، 1197. ایجاد روابط خانوادگی با صالحان، ص80، 1198. ترویج فرهنگ صدقه برای سلامت حضرت برای ایجاد رابطۀ قلبی، ص81، 1199. مداومت در توسل به امام عصر(عج) و برگزاری مراسم به نام ایشان در منازل، ص82
120. مروری بر راهبردهای تربیتی معرفت امام زمان(عج) با تأکید بر خانواده سالم 1201. منتظر ظهور بودن والدین و تربیت فرزندان منتظر ص128، 1202. انتخاب همسر مناسب که عشق و محبت به حضرت مهدی(عج) در او نهادینه شده باشد، ص129، 1203. زن و شوهر همدیگر را به ولایت‌پذیری حضرت ترغیب نمایند، 1204. توجه به آداب هنگام انعقاد نطفه، ص132، 1205. علقۀ عاطفی مادر باردار با حضرت مهدی(عج)، ص133، 1206. رعایت آداب حین تولد و نام‌گذاری فرزند و دوران شیردهی در ارتباط با مودت به امام زمان(عج)، ص132، 1207. تعمیق محبت نوجوانان به حضرت و توجه به مسائل بلوغ جنسی نوجوانان و جوانان، ص138
121. سیمای مهدویت در برنامه‌های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار مرزوقی 1211. بازنگری و اصلاح رویکرد تربیت دینی در آموزش و پرورش کشور بر اساس فلسفۀ مهدویت، 1212. توجه اساسی به اهداف رویکرد انتظار و فلسفۀ مهدویت در مجموع اهداف نظام آموزشی و دوره‌های تحصیلی، 1213. توجه به ترسیم سیمای مطلوب از مهدویت در کتاب‌های درسی، 1214. طراحی محتوای متناسب با درک و فهم دانش‌آموزان در پایه‌ها و سطوح مختلف تحصیلی، 1215. سازماندهی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های فوق برنامه در زمینۀ گسترش تفکر و فرهنگ مهدویت، ص135
122. مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل‌دهی جامعۀ مهدوی معصومه صمدی 1221. ایجاد بصیرت در فراگیران نسبت به امام مهدی(عج) و بیان رسالت ایشان در برپایی حکومت عدل جهانی، 1222. سرلوحۀ اهداف قرار دادن حقیقت مهدویت، ص65، 1223. تبیین نقش‌های سازندۀ اعتقاد به مهدویت در جریان زندگی فردی، اجتماعی و تاریخی و مسئولیت شیعه در دوران غیبت، 1224. بازنگری عملکرد آموزش و پرورش در محتوا و روش، ص65، 1225. ارائۀ محتوای متناسب با فهم دانش‌آموز، 1226. معرفی کمالات و قابلیت‌های یاران حضرت در کتاب‌های درسی، ص68، 1227. نظریه‌سازی فرهنگ مهدویت و ارائه در کتاب‌های درسی، ص69، 1228. ایجاد ادبیات جدید در تبیین و انتشار مهدویت، 1229. جهت‌گیری و ترویج گفتمان تبلیغی در تشریح ادبیات و اهداف ظهور در سطوح مختلف جامعه به‌خصوص در مراکز علمی، دانشگاهی، اماکن مذهبی، نهادها و ارگان‌های متولی امور فرهنگی، ص70، 1230. برخورداری از تربیت مهدوی و باور به مهدویتِ سیاست‌گذاران آموزشی، 1231. طراحی برنامه‌های تعلیم و تربیت در دو حوزۀ تبیین و ترویج مهدویت، ص72
124. بایسته‌های ظهور قنبرعلی صمدی 1241. احیای فرهنگ مهدوی در جامعه و نهادینهسازی آن ص135
125. موانع و آفات انتظار نوروزی، نجفی، هاشمی 1251. پرورش حس زیبادوستی و زیبایی‌خواهی در کودکان و نوجوانان برای تبیین زیبایی‌های حیات طیبۀ مهدوی، 1252. تبیین و تفهیم غیبت، انتظار و ظهور و علل و عوامل مؤثر مربوط به هر کدام در مراکز آموزشی و رسانۀ ملی، 1253. بیان آموزه‌های اصیل مهدویت و انتظار متناسب با سطح مخاطبان، 1254. معرفی و تبیین مباحث مهدویت از تمام جوانب در مباحث و موضوعات درسی مختلف به فراخور موضوع، 1255. ارائۀ احادیث صحیح به افراد و تبیین آن به طور صریح، ص50
126. شکل‌گیری بهاییت و پیوند با صهیونیسم حسن‌لو 1261. شناخت دقیق مبانی و علل شکل‌گیری صهیونیسم و بهاییت برای برنامه‌ریزی و مقابله در مسائل فرهنگی و اجتماعی، 1262. شناسایی آسیب‌هایی که سبب نفوذ فرقه‌های انحرافی در بین جوانان و قشرهای اجتماعی شده و آماده‌سازی ابزارهایی برای مقابله و جلوگیری از ترویج فرهنگ ابتذال، 1263. به‌کارگیری تدابیر لازم توسط مسئولان فرهنگی برای مقابله با گرایش جوانان به مشروبات الکلی، مواد مخدر و آلودگی‌های جنسی، 1264. تربیت صحیح از دوران کودکی و در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی، 1265. گرایش به فرهنگ اسلامی و تزریق آن در جامعه، از مهد کودک تا دانشگاه توسط مسئولان کشور، 1266. تربیت متولیان امین و متعهد فرهنگی، 1267. اطلاع‌رسانی در رسانه‌های عمومی در بازسازی فرهنگی و احیای هویت اسلامی، 1268. شناساندن فرقه‌ها برای روشن‌گری در قشر جوان، 1269. حرکت مراکز تبلیغی در مسیر بالا بردن عقلانیت جامعه با استفاده از سیرۀ معصومان(ع)، ص198
127. بررسی آسیب‌های مهدویت‌گرایی بیاری 1271. اجتماعی کردن افراد از همان کودکی با باور به حضرت مهدی(عج) و عمق‌بخشی به آن، ص153
128. موعودگرایی و جهانی شدن فرهنگی درویشی متولی 1281. طراحی، تدوین و اجرای راهبردی قوی برای تبیین و عرضۀ نظریۀ موعودگرای مهدوی، 1282. ترویج فرهنگ موعودگرایی به عنوان نقشۀ راه ملت‌ها برای دستیابی به صلح و توسعه، 1283. برقراری پیوند نظری بین نظریه‌های گفت‌وگوی تمدن‌ها و جهانی‌سازی مهدویت، 1284. شناسایی و همکاری با نخبگان دیگر کشورها به منظور تبیین نظریۀ موعودگرایی، ص75-78
129. راهبردهای دولت زمینه‌ساز در توسعۀ پایدار طوع و رغبت مهدوی فیروزآبادی 1291. ترغیب اجتماعی مردم به مهدویت در راستای معرفت‌افزایی برای مسئولیت‌پذیری، ص57، 1292. تعهد و مجاهدت برای برپایی جامعۀ منتظر، 1293. قرارگیری همۀ راهبردها و کاردکردهای دولت زمینه‌ساز بر پایۀ توسعۀ معنویت و موعودگرایی، 1294. التزام به طراحی، تبیین و استقرار برای فهم و مورد استفاده قرار گرفتن مکتب موعودگرایی و گسترش اشتیاق ظهور عدالت جهانی، ص60
130. نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی _ اجتماعی داوودپور 1301. نهادینهسازی فرهنگ انتظار به طور صحیح در مدارس، گروه‌های سیاسی و به طور کلی در جامعه، ص43
140.راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز، بر اساس مدل SWOT پورسیدآقایی، قاسم‌زاده، عمرانی 1401. ساخت فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های مفید دربارۀ مهدویت و افزایش تلویزیون‌های ماهواره‌ای برای معرفی دکترین مهدویت به زبان‌های گوناگون
141. شناسایی عوامل مؤثربر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک فروزنده، بهمنی، صفیان امیری 1411. اشاعۀ فرهنگ مهدویت از طریق آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها با بازنگری در سرفصل دروس و متون درسی و گنجاندن مباحث مهدویت، 1412. ساخت برنامه‌های ارزشی با رویکرد اسلامی و با تأکید بر مهدویت، 1413. ایجاد ساختاری مناسب و هماهنگ برای برنامه‌های اشاعۀ فرهنگ مهدویت در وزارتخانه‌های فرهنگی
142. روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر دیرباز 1421. مرتبط ساختن تمامی جلسات و مجالس دینی به یاد حضرت، 1422. تهیۀ برنامه‌های مناسب دربارۀ امام عصر(عج)
143. تبیین ضرورت‌های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت عرفان 1431. تحول در شیوه‌های تبلیغ، 1432. فراهم‌سازی نظام آموزش مجازی مهدویت، 1433. تهیۀ متون آموزشی مهدویت برای مدارس کشور، 1434. تولید فیلم‌های مهدوی، 1435. تأسیس کرسی مهدی‌شناسی در دانشگاه‌ها، 1436. برگزاری دوره‌های مهدویت برای دانشجویان و پژوهش‌گران
144. حکومت جهانی واحد رویارویی جهان‌بینی سکولار با جهان‌بینی الهی رهنمایی 1441. اطلاع‌رسانی کافی از طریق بیان روشن‌گر و توجه به تربیت مهدوی در نظام خانواده، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، کشوری و لشکری، ص83
145. تحول مأموم، زمینه‌ساز ظهور حاج‌محمدی 1451. پرورش خرد مردم به منظور ایجاد ارادۀ اصلاح در درون مردم با استفاده از اقلام فرهنگی و مداحان، ص164
146. بررسی رسالت‌ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه‌ساز کریم‌زاده، ملّایی 1461. تلاش در ایجاد رغبت عمومی به حکومت مهدوی، ص205، 1462. برنامه‌ریزی دولت برای همۀ نهادهایی که به نحوی در تربیت نقش دارد در ارتباط با تربیت زمینه‌ساز ظهور، ص209، 1463. شناسایی، جذب و تربیت نیروهای مستعد مهدی‌باور، ص212، 1464. تهیۀ متون درسی مهدوی از دبستان تا دانشگاه، ص215
147. زمینه‌سازی تربیتی مهدویت احسانی 1471. تعلیم دعاهای مربوط به ظهور به فرزندان، ص87، 1472. پرورش فرزندان با فرهنگ مهدویت و آشناسازی آنان با امام زمان(عج)، ص88، 1473. شرکت دادن فرزندان در مراسمی که به نام حضرت برگزار می‌شود، ص89، 1474. استقرار فعالیت‌های نوشتاری، مطبوعاتی، هنری، سمعی و بصری بر محور ترویج فرهنگ مهدویت، 1475. استفاده از رسانۀ ملی برای آشنا سازی مردم با حضرت و تهیه فیلم‌های مناسب در این زمینه بر محور متون اسلامی، ص90
148. بایسته‌های ظهور صمدی 1481. نهادینهسازی فرهنگ مهدوی، ص135، 1491. ایجاد بستر ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت با استفاده از رسانۀ ملی با رویکرد ایجاد عشق و محبت به امام عصر(عج)
149. طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی موسویان 1492. زمینه‌سازی استدلالی برای آشنا کردن مخاطبان با جایگاه امام و ارائۀ اصول و مصادیق دشمن‌شناسی، ص171
150. بسط گفتمان خوش فرجام‌انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران احمدی 1501. تهیه و پخش برنامه‌ها و فیلم‌های سینمایی و پویانمایی مناسب برای مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ اصیل اسلامی و مهدوی برای مقابله با مفاسد اجتماعی و آشنایی تمامی اقشار جامعه با شخصیت امام، فلسفۀ غیبت و عوامل زمینه‌ساز، 1502. برگزاری مسابقاتی دربارۀ آشنایی با امام برای کودکان و نوجوانان، 1503. تولید میان برنامه‌های متعدد مهدوی در همۀ شبکه‌های رسانه ملی و محدود نکردن به شبکۀ قرآن، ص143، 1504. تهیه، تأمین و پخش برنامه‌های متعدد در قالب‌های متعدد مستند، خبری، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، سریال، سینما، مسابقات، گزارش‌ها و مباحثات علمی برای تبیین معارف مهدوی در شبکه‌های داخلی و برون‌مرزی، ص146
151. اهداف دولت زمینه‌ساز کریمی‌تبار 1511. طراحی همۀ فعالیت‌های فرهنگی بر اساس آموزۀ مهدویت، ص119، 1512. برگزاری دوره‌های تخصصی مهدویت در سطوح مختلف آموزشی، 1513. راه‌اندازی شبکۀ مهدویت در سطح داخلی و بین‌المللی، ص136، 1514. حمایت از مبلغان مهدویت، 1515. ارائۀ معارف مهدوی به جامعه از طریق دستگاه‌های تبلیغاتی و رسانه‌های دولتی، 1516. برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی در زمینۀ مهدویت و حمایت ویژۀ دولت از آن‌ها، ص137، 1517. تألیف و تدوین کتاب‌ها و نشریات با بهره‌گیری از منابع اصلی و متقن شیعه برای گروه‌های مختلف سنی و قشرهای مختلف اجتماعی جهت آشناسازی افراد به وظایف و تکالیفشان دربارۀ امام، ص138
152. کارکرد آموزۀ انتظار در کنترل اجتماعی ربانی 1521. طرح مباحث مهدویت و انتظار امام زمان(عج) در کتاب‌های درسی دینی توسط آموزش و پرورش و پرداختن به مسائل اصلی و ریشه‌ای انتظار، 1522. استفاده از وسائل ارتباط جمعی در جامعه‌پذیر کردن فرهنگ انتظار، 1523. طرح مباحث و میزگردهایی دربارۀ مهدویت و انتظار و آثار انتظار مثبت در وسائل ارتباط جمعی، 1524. طرح مباحثی دربارۀ فرهنگ انتظار و مهدویت در قالب میزگردهای علمی، 1525. پخش دعاهای منسوب به حضرت مهدی(عج) همچون دعای ندبه، دعای عهد، زیارت آل یس و...)، 1526. تهیه فیلم‌هایی با موضوع مهدویت و انتظار و آثار سازندۀ آن، 1527. چاپ و انتشار مجله‌هایی دربارۀ بحث انتظار و مهدویت (اعم از ماه‌نامه و فصل‌نامه)
153. تربیت ولایی؛ اصلی‌ترین مبنای تربیت دینی میرزامحمدی، رسولی 1531. تبیین، تفهیم و گسترش هرچه بیشتر مبانی روشن و دقیق حقیقت «ولایت» و وظایف انسان نسبت به آن در جامعه و بیدارسازی غافلان غیرمعاند، 1532. تألیف جامع مبانی تربیت دینی و «ولایت» به مثابۀ اصلی‌ترین مبنا در تربیت دینی توسط پژوهش‌گران و نخبگان دینی و دانشگاهی متعهد، 1533. تدوین و تألیف کتب آموزشی در سطوح گوناگون برای افراد مختلف متناسب با سطوح سنی و معنوی و معرفتی آن‌ها با مبانی یکسان، با گفتارها و زبان هر گروه، 1534. آموزش دادن و آشنا کردن معلّمان، مربیان، استادان و مسؤلان، 1535. گسترش رسمی معارف مربوطه در نظام آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها، 1536. تولید برنامه‌ها و انواع مختلف کارهای هنری در این زمینه و گسترش آن در نظام‌های آموزشی، 1537. تبیین، توصیف و حمایت هرچه بیشتر از طریق رسانه‌های جمعی برای عموم مردم
154. مدرسۀ مهدوی موسوی 1541. تدوین آموزش و پرورش با نگاه به مؤلفۀ مهدویت و انتظار و تاثیرگذاری مستقیم در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی، ص92، 1542. تأسیس مدرسۀ مهدوی مبتنی بر فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی، ص111
155. تأملی در هویت برنامۀ درسی تربیت اسلامی مبتنی بر قرآن و عترت(ع) ابراهیمی هرستانی، پیری 1551. قرار دادن تربیت زمینه‌ساز به عنوان روح حاکم بر نظام برنامه‌ریزی آموزش و پرورش، 1552. برگزاری دوره‌های معرفت‌افزایی برای معرفی دین اسلام و ائمۀ اطهار(ع) و به‌ویژه حضرت مهدی(عج) برای همۀ دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه دست‌اندرکاران آموزشی و فرهنگی، 1553. حمایت پژوهش‌گران حوزۀ مهدویت و علوم تربیتی برای تدوین برنامه‌های درسی تربیت زمینه‌ساز ظهور برای نظام آموزش و پرورش، 1554. توجه ویژه به تربیت معلمان در این راستا، 1555. تدوین محتوا و تألیف کتب درسی و همۀ مؤلفه‌های تربیت اسلامی بر اساس تربیت زمینه‌ساز ظهور، 1556. ارائۀ محتوای تربیت زمینه‌ساز به صورت تلفیقی در سایر کتب درسی به‌ویژه در کتاب‌های مربوط به ادبیات فارسی، علوم اجتماعی، تاریخ، هنر، عربی و توجه ویژه از لحاظ کمّی و کیفی در کتاب‌های مربوط به تربیت اسلامی
در ادامه، راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مرتبط طبقه‌بندی گردید؛ بدین
منظور، ابتدا راهکارها و روش‌هایی که همپوشانی و تشابه معنایی و محتوایی با
یکدیگر داشتند، تحت یک عنوان مشترک آمده و در نهایت با بررسی و تحلیلی که انجام
شد، راهکارهای اساسی مربوط به نهادهای مسئول در این زمینه، مشخص گردید و
روش‌های عملی کردن این راهکارها ارائه شد. این راهکارها بر اساس بیشترین فراوانی،
نهاد آموزش و پرورش، خانواده، دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتی،
رسانۀ ملی، مساجد، هیئت‌ها، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را مورد توجه قرار داده‌اند.
این راهکارها و روش‌ها به این صورت طبقه‌بندی شده‌اند که در پژوهش‌ها به آن‌ها اشاره گردیده بود. در ادامه راهکارهای و روش‌های مربوط به نهادها و فراوانی آن‌ها ارائه می‌شود.
نهاد آموزش و پرورش
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد آموزش و پرورش با فراوانی 42 در جدول 2، نشان داده شده است.
جدول2. راهکارهای مربوط به نهاد آموزش و پرورش
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1212، 1213، 1214، 1215، 1221، 1222، 1223، 1224، 1225، 1226، 1227، 1228، 1230، 1231، 1251، 1252، 1253، 1254، 1255، 1264، 1265، 1266، 1267، 1268، 1411، 1433، 1464، 1521، 1533، 1534، 1535، 1536، 1537، 1541، 1542، 1551، 1553، 1532، 1554، 1555، 1556، 1211 ترغیب نخبگان برای تدوین نظریه برنامه درسی تربیت زمینه‌ساز ظهور برای نظام آموزش و پرورش، استفاده از آن به عنوان روح حاکم بر نظام آموزش و پرورش، تربیت مهدوی همۀ دست‌اندرکاران از سیاست‌گذاران تا معلمان و تبیین، توصیف و کسب حمایت هرچه بیشتر عموم مردم از طریق رسانه‌های جمعی برای استقرار این نظام تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش بر اساس رویکرد تربیت زمینه‌ساز
بیشترین راهکار برای نهاد آموزش و پرورش ارائه شده است که بیان‌گر این است که از دیدگاه پژوهش‌گران این حوزه، نهاد آموزش و پرورش رسالت بیشتری در تربیت زمینه‌ساز دارد و در این زمینه باید نقش خود را بهتر ایفا کند. نهاد آموزش و پرورش حدود ده میلیون دانش‌آموز شیعه دارد که اگر به وظیفۀ خود به خوبی عمل کند، این معارف وارد خانواده‌ها می‌شود و باعث بهره‌گیری هر چه بیشتر جامعه از آن می‌گردد. آگاه‌سازی خانواده در این زمینه می‌تواند باعث هم‌افزایی در تربیت زمینه‌ساز دانش‌آموزان شود. لازمۀ عملی شدن این راهکارها، اتخاذ نگرش مؤمنانه به قرآن و عترت(ع) توسط مسئولان آموزش و پرورش است. کسب معرفت حقیقی به ائمه اطهار(ع) ضروری است.
با توجه به این‌که هویت برنامۀ درسی تربیت اسلامی مبتنی بر قرآن و عترت(ع) تربیت زمینه‌ساز ظهور است، توجه به این راهکارها متضمن تربیت اسلامی دانش‌آموزان و تحقق هدف غایی نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است . در این راستا با توجه به آرمان‌های انقلاب اسلامی، ضروری است آموزش و پرورش برای عمل به رسالت خود، به عملی کردن راهکارها و روش‌های اشاره شده همت گمارد.
نهاد خانواده
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد خانواده با فراوانی 38 در جدول 3، نشان داده
شده است.
جدول 3. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد خانواده با فراوانی 38
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1161، 1162، 1171، 1172، 1173، 1174، 1175، 1176، 1177، 1178، 1179، 1180، 1181، 1182، 1183، 1184، 1185، 1186، 1187، 1191، 1192، 1193، 1194، 1195، 1196، 1197، 1198، 1199، 1201، 1202، 1203، 1204، 1205، 1206، 1207، 1471، 1472، 1473 توجه به انتخاب همسر، لقمۀ حلال قبل و بعد از تولد فرزندان، رعایت آداب زمان انعقاد نطفه، آداب بارداری، نام‌گذاری برای فرزندان، آداب شیر دادن در ارتباط با مودت به امام زمان(عج)، الگو بودن والدین در محبت به حضرت و ترغیب فرزندان و ایجاد انگیزه با بیان زیبایی‌های دوران ظهور حضرت متناسب با فهم آنان از کودکی تا بزرگسالی، توجه به مسائل بلوغ جنسی نوجوانان و جوانان، گرایش دادن فرزند به الگوهای خوب در دوستان، آشنایان و محیط‌های آموزشی، تشویق اقدامات مربوط به محبت حضرت، مداومت در توسل به حضرت و برگزاری جلسات یاد ایشان در منزل، حضور در مکان‌ها و مجالس مربوط به امام عصر(عج)، اخلاص در عمل تربیتی و دعا به فرزندان برای ایجاد محبت، بیان ویژگی‌های حضرت در قالب داستان و کتاب و لوح فشرده، ایجاد روابط خانوادگی با صالحان، ترویج فرهنگ صدقه برای سلامت حضرت جهت ایجاد رابطۀ قلبی، تعلیم دعاهای مربوط به ظهور برای فرزندان کسب معرفت به حضرت مهدی(عج) و منتظر بودن و تربیت فرزندانی منتظر و محب حضرت نخستین نهاد تربیتی که هر انسانی در آن قرار می‌گیرد، نهاد خانواده است.
راهکارهای مربوط به خانواده بیان‌گر این است که زن و مرد برای عمل به وظیفۀ خود در تربیت زمینه‌ساز، باید از همان ابتدا که تصمیم به تشکیل خانواده می‌گیرند، به این راهکارها توجه کنند و از ابتدا در انتخاب همسر دقت نمایند که عشق و محبت به حضرت مهدی(عج) در او نهادینه شده باشد و به طور مداوم برای معرفت‌افزایی به امام زمان(عج) تلاش کنند و از منتظران حقیقی باشند. سپس همۀ اقدامات زندگی خود را بر پایۀ مودت به حضرت مهدی(عج) بنا گذارند و به تربیت خود و فرزندان در این زمینه همت گمارند و الگوی فرزندان باشند. خانواده و مدرسه با عمل به وظیفۀ خود، عملکرد یکدیگر را تقویت کنند.
نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتیراهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتی با فراوانی 38 در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول 4. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی- تربیتی دولتی کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1122، 1131، 1511،1123، 1517، 1474، 1441، 1462، 1516، 1527، 1531، 1413، 1132، 1283، 1284، 1291، 1292، 1293، 1294، 1301، 1552، 1229، 1262، 1263، 1261، 1432، 1241، 1271، 1281، 1282، استقرار فعالیت‌های نوشتاری، مطبوعاتی، هنری، سمعی و بصری بر محور ترویج فرهنگ مهدویت، اجتماعی نمودن افراد از همان کودکی با باور به حضرت مهدی(عج) و عمق‌بخشی به آن، ترغیب اجتماعی مردم به مهدویت در جهت معرفت‌افزایی برای مسئولیت‌پذیری، انتخاب مباحث امیدبخش و رعایت اصول تعیین محتوا برای نهادینهسازی و درونی‌‌سازی این ارزش، تألیف و تدوین کتاب‌ها و نشریات با بهره‌گیری از منابع اصلی و متقن شیعه برای افراد در سنین مختلف و قشرهای گوناگون اجتماعی برای آشناسازی افراد به وظایف و تکالیفشان دربارۀ امام، اطلاع‌رسانی کافی از طریق بیان روشن‌گر و توجه به تربیت مهدوی در نظام خانواده، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، کشوری و لشکری، حمایت ویژۀ دولت از برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی در زمینۀ مهدویت، چاپ و انتشار مجله‌هایی دربارۀ بحث انتظار و مهدویت (اعم از ماه‌نامه و فصل‌نامه)، ایجاد ساختاری مناسب و هماهنگ برای برنامه‌های اشاعۀ فرهنگ مهدویت در وزارتخانه‌های فرهنگی، برگزاری دوره‌های مهدویت و ترویج گفتمان ظهور در سطوح مختلف جامعه، شناسایی علل نفوذ فرقه‌های انحرافی در جامعه، آماده‌سازی ابزارهایی برای مقابله و جلوگیری از ترویج فرهنگ ابتذال، اتخاذ تدابیر لازم برای مقابله با گرایش جوانان به مشروبات الکلی، مواد مخدر و آلودگی‌های جنسی، شناخت دقیق از دشمنان برای برنامه‌ریزی و مقابله در مسائل فرهنگی و اجتماعی، فراهم‌سازی نظام آموزش مجازی مهدویت معرفت‌افزایی همۀ دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه دست‌اندرکاران آموزشی و فرهنگی به حضرت مهدی(عج) و فرهنگ مهدویت و تعهد و مجاهدت برای نهادینهسازی فرهنگ انتظار در جامعه و ترویج فرهنگ موعودگرایی به عنوان نقشۀ راه ملت‌ها برای دستیابی به صلح و توسعه و اساس کار قرار دادن تربیت زمینه‌ساز در همۀ اقدامات فرهنگی با طراحی، تدوین و اجرای راهبردی قوی در تربیت زمینه‌ساز و توجه به برنامه‌ریزی برای همۀ نهادهایی که به نحوی در تربیت و فرهنگ نقش دارند
دولت و سازمان‌های فرهنگی _ تربیتی، وقتی مهدی‌یاور می‌شوند که مهدی‌باور باشند. هنگامی که مهدی‌باور شدند، نه‌تنها در همۀ اقدامات فرهنگی و تربیتی، به تربیت زمینه‌ساز ظهور توجه می‌کنند و این امر محور اقدامات قرار می‌گیرد، بلکه در سایر تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات نیز از زمینه‌سازی برای ظهور غافل نمی‌شوند. دولت و سازمان‌های فرهنگی _ تربیتی برای عمل به تربیت زمینه‌ساز ظهور، ابتدا باید نسبت به ائمۀ اطهار(ع) و به‌خصوص حضرت مهدی(عج) و جایگاه آن‌ها در هدایت انسان‌ها، معرفت لازم را کسب نمایند. در این صورت وظیفۀ خود را درک می‌کنند و می‌توانند برای تربیت زمینه‌ساز ظهور با توجه به راهکارها و روش‌های اشاره شده، اقدام کنند.
نهاد رسانۀ ملی راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد رسانۀ ملی با فراوانی 25 در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول 5. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد رسانۀ ملی با فراوانی 25
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1105، 1106، 1107، 1141، 1141، 1151، 1401، 1412، 1422، 1434، 1475، 1491، 1492، 1501، 1502، 1503، 1504، 1515، 1522، 1523، 1524، 1526، 1525، 1252، 1513 تهیه، تأمین و پخش برنامه‌های متعدد و متنوع مانند دعاها، مستند، خبری، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، سریال، سینما، مسابقات، میزگردها، پویانمایی مناسب برای مقاطع سنی مختلف، گزارش‌ها و بحث‌های علمی در همۀ شبکه‌های داخلی و برون‌مرزی، افزایش تلویزیون‌های ماهواره‌ای به زبان‌های مختلف، راه‌اندازی شبکۀ مهدویت در سطح داخلی و بین‌المللی کسب معرفت لازم به معارف مهدوی و ارائۀ این معارف برای تمامی اقشار جامعه بر محور متون اسلامی با رویکرد تربیت زمینه‌ساز ظهور رسانۀ ملی به عنوان نهادی که از آن به عنوان دانشگاه عمومی یاد می‌شود و بیشتر افراد جامعه را پوشش می‌دهد، نقشی بسیار مهم در تربیت زمینه‌ساز ظهور در داخل و خارج کشور می‌تواند ایفا کند. لازمۀ عملی کردن این راهکارها، این است که دست‌اندرکاران رسانۀ ملی، معرفت لازم به ائمۀ اطهار و امام زمان(عج) کسب کنند و از این طریق، به وظیفۀ خود در این زمینه آگاه می‌شوند و در این صورت، لحظه‌ای از این رسالت مهم غافل نخواهند شد. راهکارهای بالا می‌تواند برای رسانۀ ملی در عمل به رسالت خود، مفید باشد.
نهادهای مساجد، هیئت‌ها و حوزه‌های علمیه راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مساجد، هیئت‌ها، حوزه‌های علمیه با فراوانی 17 در جدول 6 نشان داده شده است.
جدول 6. راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مساجد، هیئت‌ها و حوزه‌های علمیه با فراوانی 17
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1109، 1431، 1451، 1481، 1111، 1421، 1102، 1101، 1103، 1104، 1110، 1121، 1463، 1512، 1514، 1461، 1269 برگزاری مراسم‌های مختلف در طول سال دربارۀ امام، مرتبط ساختن تمامی جلسات و مجالس دینی به یاد حضرت، برگزاری سخنرانی دربارۀ مهدویت در مناسبت‌های مختلف، برگزاری برنامه‌های ویژۀ نیمه شعبان همچون احیا در شب نیمۀ شعبان و برگزاری جشن و اطعام، برگزاری دوره‌های تخصصی مهدویت در سطوح مختلف آموزشی، استفاده از اقلام فرهنگی، شناسایی، جذب، حمایت و تربیت نیروهای مستعد مهدی‌باور و مداحان برای اخذ صلاحیت‌های لازم شناختی، عاطفی و عملکردی برای مبلّغ مهدویت و توجه به شیوه‌های تبلیغ مناسب برای پرورش خرد مردم در این راستا ایجاد رغبت عمومی به منظور ایجاد ارادۀ اصلاح در درون مردم و نهادینهسازی فرهنگ انتظار و تربیت مهدی‌یاوران
از آن‌جا که خداوند مودت ائمه اطهار(ع) را بر مسلمانان واجب کرده و در رأس اصول و فروع دین قرار داده است و پذیرش سایر اعمال عبادی منوط به مودت به ائمه اطهار(ع) است، مودت حضرت مهدی(عج) زمینه‌سازی برای ظهور به شمار می‌رود که تبلور زمینه‌سازی برای ظهور در تربیت زمینه‌ساز است. بنابراین ضروری است که اساس اقدامات نهادهای مذبور، تربیت زمینه‌ساز ظهور باشد.
دانشگاه‌ها
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دانشگاه‌ها، با فراوانی 5 در جدول 7 نشان داده شده است.
جدول 7. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دانشگاه‌ها
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1108، 1435، 1436، 1411، 1535 بازنگری در سرفصل دروس و متون درسی معارف دانشگاه و گنجاندن مباحث مهدویت در این کتاب‌ها، تأسیس کرسی مهدی‌شناسی در دانشگاه‌ها، برگزاری دوره‌های مهدویت برای دانشگاهیان اشاعۀ فرهنگ مهدویت در دانشگاه‌ها و متوجّه کردن دانشگاهیان به حکومت جهانی آینده بیشتر دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران در سطوح مدیریتی و اجرایی مختلف، از دانشگاه‌ها به این جایگاه‌ها رسیده‌اند و دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها با قشر عظیمی از ملت در ارتباط و در جامعه تأثیرگذارند. بنابراین توجه به تربیت زمینه‌ساز برای دانشگاهیان می‌تواند در کل جامعه اثرگذار باشد. توجه دست‌اندرکاران به این راهکارها می‌تواند در تربیت زمینه‌ساز که لازمۀ تحقق دانشگاه اسلامی است، مفید واقع شود.
نتیجه
با توجه به فراگیر شدن ناتوی فرهنگی دشمن در مقابله با فرهنگ مهدویت، تربیت زمینه‌ساز بسیار مهم است و مسئولیت تربیت زمینه‌ساز ظهور نیز همچون دیگر امور جامعۀ اسلامی بر عهدۀ حکومت اسلامی قرار دارد. در دین اسلام مودت به اهل‌بیت(ع) واجب است و رسیدن به توحید و دیگر اصول دین و پذیرش اعمال مربوط به فروع دین، به سبب مودت به ائمه اطهار(ع) است. عمل به مودت امام زمان(عج)، تربیت زمینه‌ساز ظهور است و بر هر مسلمانی واجب است. جامعه‌ای اسلامی است که برای تربیت زمینه‌ساز به گونه‌ای صحیح اقدام کند.
متأسفانه در نظام آموزش و پرورش به مهدویت بسیار کم توجه می‌شود، در نظام آموزش
و پرورش جمهوری اسلامی ایران هنوز جایگاه و اهمیت تربیت مهدوی دانش‌آموزان با وجود اهمیت بسیارِ آن، درک نشده است و مسئولان، آن گونه که شایسته است به وظیفۀ خود عمل نمی‌کنند.
با توجه به این‌که اصلاح هر جامعه‌ای به اصلاح آموزش و پرورش آن جامعه است، در جمهوری اسلامی ایران به عنوان جامعه‌ای که به منظور زمینه‌سازی ظهور حضرت حجت(عج) انقلاب کرده است، مجاهدت در استقرار نظام آموزش و پرورش بر اساس رویکرد تربیت زمینه‌ساز، بسیار اهمیت دارد.
به‌رغم تأکیدهای مقام معظم رهبری در زمینۀ ضرورت تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش، تلاش‌های بسیاری در وزارت آموزش و پرورش در زمینۀ تدوین اسناد بالادستی صورت گرفته است، اما متأسفانه مشاهده و بررسی اسناد آموزش و پرورش بیان‌گر کم‌توجهی به تربیت زمینه‌ساز است. علت این وضعیت، این است که به تربیت آنگونه که در قرآن و عترت(ع) مطرح است، نپرداخته‌اند (میرزامحمدی و رسولی: 1389). این بی‌توجهی، حتی در حجم انبوه پژوهش‌های مربوط به تربیت اسلامی که در توصیف از تربیت اسلامی ارائه شده، مشهود است. در بیشتر این پژوهش‌ها، به جایگاه تربیتی ائمه اطهار(ع) که خداوند در قرآن فرموده، توجه نشده است و توجه به تربیت زمینه‌ساز ظهور به عنوان روح حاکم بر نظام تربیت اسلامی مغفول مانده است. در بیشتر پژوهش‌ها به ارائۀ دیدگاه دربارۀ فرایندها و مفاهیم در تربیت اسلامی تأکید شده است ولی از تربیت زمینه‌ساز ظهور که تبلور تربیت اسلامی در آن است، غافل شده‌اند.
پژوهش‌ها بر ضعف عملکرد نهادهای تربیتی در تربیت زمینه‌ساز ظهور اذعان دارند. توجه به این راهکارها، یاری‌رسان نهادهای تربیتی جامعه، در عمل به رسالت عظیم تربیت زمینه‌ساز ظهور است.
لازمۀ فعالیت و اقدام در تربیت زمینه‌ساز ظهور، کسب معرفت به ائمه اطهار(ع) بر اساس قرآن و عترت است و سپس تحول بنیادین در نظام‌های تربیتی _ فرهنگی جامعه، با این رویکرد که تربیت زمینه‌ساز ظهور در رأس سایر اقدامات نظام اسلامی در بعد تصمیم‌گیری و اجرا در جنبه‌های مختلف تربیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قرار گیرد.
منابع
_ احسانی، محمّد، «زمینه‌سازی تربیتی مهدویت»، مجلۀ معرفت، سال بیستم، ش160، 1390ش.
_ احمدی، ظهیر، «بسط گفتمان خوش فرجام‌انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامه علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش18، 1390ش.
_ باهنر، ناصر؛ صمدی، مجتبی، «بررسی مؤلفۀ غایت‌شناختی الگوی هنجاری رسانه‌های جدید اسلامی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش16، 1389ش.
_ بیاری، علی‌اکبر، «بررسی آسیب‌های مهدویت‌گرایی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش7، 1387ش.
_ بیاری، علی‌اکبر؛ چراغی، اسماعیل، «نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی(عج) به فرزندان»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، سال اول، ش1، 1385ش.
_ پورسیدآقایی، سیده زهرا، «بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، سال سوم، ش12، 1388ش.
_ پورسیدآقایی، سید محسن و دیگران، «راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز، بر اساس مدل SWOT»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش15، 1389ش.
_ پورسیدآقایی، سید مسعود، «دولت زمینه‌ساز»، مجلۀ انتظار موعود، ش15، 1384ش.
_ تصدیقی، محمدعلی و فروغ، «آسیب‌شناسی تربیت دینی در نظام آموزشی ایران»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ جوانمردی و پورشافعی، «مبانی تربیت دینی از دیدگاه اسلام و دلالت‌های آن در آموزش متوسطه»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ حاج‌محمدی، علی، «ارزش‌های خبری در حاکمیت موعود»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش1، 1389ش.
_ حاج‌محمدی، علی، «تحول مأموم، زمینه‌ساز ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم،ش10، 1388ش.
_ حسن‌لو، امیرعلی، «شکل‌گیری بهائیت و پیوند با صهیونیسم»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1386ش.
_ حسینی، افضل‌السادات، «راهبردهای اساسی و روش‌های کارآمد در برنامه‌های آموزش و پرورش برای نیل به تربیت دینی مناسب دانش‌آموزان»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ داوودپور، مرتضی، «نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی _ اجتماعی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ درویشی متولی، حسین، «موعودگرایی و جهانی شدن فرهنگی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ دیرباز، عسکر، «روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های مهدوی، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1390ش.
_ ربانی، محمدصادق، «کارکرد آموزۀ انتظار در کنترل اجتماعی»، مجلۀ انتظار موعود، ش25 - 26، 1387ش.
_ رهنمایی، سید احمد، «تربیت دینی، اصلاحات، مشکلات و آسیب‌ها»، مجلۀ تربیت اسلامی، 1380ش.
_، «حکومت جهانی واحد رویارویی جهان‌بینی سکولار با جهان‌بینی الهی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم،ش10، 1388ش.
_ سالم، مریم، «مروری بر راهبردهای تربیتی معرفت امام زمان(عج) با تأکید بر خانواده»، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال یازدهم، ش10، 1389ش.
_ سعیدی رضوانی، محمود، «بررسی وضع مطلوب و موجود تربیت دینی و اخلاقی دانش‌آموزان و تبیین آن با توجه به عوامل درون‌دادی و فرایندی، اسناد بالادستی طرح تدوین سند ملی آموزش و پرورش»، www.sanad.ir، 1389ش.
_ سعیدی رضوانی، محمود؛ بیهقی، تقی، «تأملی در باب تناسب نظام آموزش و پرورش رسمی با تربیت دینی»، تربیت اسلامی (ویژۀ آسیب‌شناسی تربیت دینی)، 133 -105، 1380ش.
_ شیرودی، مرتضی، «مسیحیت انجیلی، تشیع ایرانی و آیندۀ بشیریت»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش1، 1385ش.
_ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر(ع)، قم، انتشارات حضرت معصومه(س)، 1419ق.
_ صمدی، قنبرعلی، «بایسته‌های ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش5، 1387ش.
_ صمدی، معصومه، «مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل‌دهی جامعۀ مهدوی»، مجلۀ علوم انسانی، سال پانزدهم، ش66، 1387ش.
_ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
_ عرفان، امیرمحسن، «تبیین ضرورت‌های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های مهدوی، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1390ش.
_ عصاره، علیرضا، «کارکردهای فعلی آموزش و پرورش در تربیت دینی»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی (کتاب التفسیر)، تصحیح: هاشم رسولى محلاتى، تهران، المکتبة الاسلامیة، بى‌تا.
_ فروزنده، لطف‌الله و دیگران،1390. شناسایی عوامل موثربر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، شماره 19
_ فیروزآبادی، سید حسن، «راهبردهای دولت زمینه‌ساز در توسعۀ پایدار طوع و رغبت مهدوی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ فیض کاشانى، محسن، تفسیر الصافى، تهران، انتشارات صدر، چاپ دوم، 1415ق.
_ قرائتى، محسن، تفسیر نور، تهران، انتشارات مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
_ ، «وظایف سازمان‌ها و نهادها در ترویج فرهنگ مهدویت»، مجلۀ انتظار موعود، ش5، 1382ش.
_ قلی‌‌زاده برهانی، لیلا، «بررسی تأثیر خانواده و کتاب‌های درس دینی به هویت دینی دانش‌آموزان دختر دورۀ پیش‌دانشگاهی تبریز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا _ دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، 1385ش.
_ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، 1378ش.
_ کریم‌زاده، اصغر؛ ملّایی، حسن، «بررسی رسالت‌ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه‌ساز»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش10، 1388ش.
_ کریمی‌تبار، مریم، «اهداف دولت زمینه‌ساز»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش6، 1387ش.
_ کشاورز، سوسن، «شاخص‌ها و آسیب‌های تربیت دینی»، دوفصل‌نامۀ تربیت اسلامی، سال سوم، ش6، 1387ش.
_ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 1363ش.
_ مرزوقی، رحمت‌الله، «سیمای مهدویت در برنامه‌های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار»، دوفصل‌نامۀ علمی _ تخصصی تربیت اسلامی، سال سوم، ش7، 1387ش.
_ معین‌الاسلام، مریم، «چشم‌اندازى بر برخى از آسیبهاى تربیتى مهدویت»، مجلۀ انتظار موعود، ش11 - 12، 1383ش.
_ ملکی، حسن، «تعلیم و تربیت دینی: برنامه‌ریزی و آموزش»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ مهرمحمدی، محمود، برنامۀ درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، مشهد، به‌نشر، 1390ش.
_ مهرمحمدی، محمود؛ صمدی، پروین، «بازنگری در الگوی آموزش دینی جوانان و نوجوانان در دورۀ تحصیلی متوسطه»، فصل‌نامۀ نوآوری‌های آموزشی، سال دوم، ش3، 1382ش.
_ موسوی، سیدمهدی، «مدرسه مهدوی؛ درآمدی بر فلسفه و نظام آموزش و پرورش زمینه‌ساز ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش10، 1388ش.
_ موسویان، سیدمرتضی، «طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش18، 1390ش.
_ میرزامحمدی، محمدحسن؛ رسولی، رحیمه، «تربیت ولایی، اصلی‌ترین مبنای تربیت دینی»، مجلۀ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال دوم، شماره اول، 1389ش.
_ نجفی لیواری، مریم؛ محمدنیا، نرگس، «واکاوی شاخصه‌های خانوادۀ منتظر»، مجلۀ معرفت، سال بیست و یکم، ش176، مرداد 1391ش.
_ نساجی زواره، اسماعیل، «آسیب‌شناسی تربیت دینی»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ نوروزی، رضاعلی و دیگران، «موانع و آفات انتظار»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش17، 1390ش.
130. نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی _ اجتماعی داوودپور 1301. نهادینهسازی فرهنگ انتظار به طور صحیح در مدارس، گروه‌های سیاسی و به طور کلی در جامعه، ص43
140.راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز، بر اساس مدل SWOT پورسیدآقایی، قاسم‌زاده، عمرانی 1401. ساخت فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های مفید دربارۀ مهدویت و افزایش تلویزیون‌های ماهواره‌ای برای معرفی دکترین مهدویت به زبان‌های گوناگون
141. شناسایی عوامل مؤثربر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک فروزنده، بهمنی، صفیان امیری 1411. اشاعۀ فرهنگ مهدویت از طریق آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها با بازنگری در سرفصل دروس و متون درسی و گنجاندن مباحث مهدویت، 1412. ساخت برنامه‌های ارزشی با رویکرد اسلامی و با تأکید بر مهدویت، 1413. ایجاد ساختاری مناسب و هماهنگ برای برنامه‌های اشاعۀ فرهنگ مهدویت در وزارتخانه‌های فرهنگی
142. روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر دیرباز 1421. مرتبط ساختن تمامی جلسات و مجالس دینی به یاد حضرت، 1422. تهیۀ برنامه‌های مناسب دربارۀ امام عصر(عج)
143. تبیین ضرورت‌های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت عرفان 1431. تحول در شیوه‌های تبلیغ، 1432. فراهم‌سازی نظام آموزش مجازی مهدویت، 1433. تهیۀ متون آموزشی مهدویت برای مدارس کشور، 1434. تولید فیلم‌های مهدوی، 1435. تأسیس کرسی مهدی‌شناسی در دانشگاه‌ها، 1436. برگزاری دوره‌های مهدویت برای دانشجویان و پژوهش‌گران
144. حکومت جهانی واحد رویارویی جهان‌بینی سکولار با جهان‌بینی الهی رهنمایی 1441. اطلاع‌رسانی کافی از طریق بیان روشن‌گر و توجه به تربیت مهدوی در نظام خانواده، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، کشوری و لشکری، ص83
145. تحول مأموم، زمینه‌ساز ظهور حاج‌محمدی 1451. پرورش خرد مردم به منظور ایجاد ارادۀ اصلاح در درون مردم با استفاده از اقلام فرهنگی و مداحان، ص164
146. بررسی رسالت‌ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه‌ساز کریم‌زاده، ملّایی 1461. تلاش در ایجاد رغبت عمومی به حکومت مهدوی، ص205، 1462. برنامه‌ریزی دولت برای همۀ نهادهایی که به نحوی در تربیت نقش دارد در ارتباط با تربیت زمینه‌ساز ظهور، ص209، 1463. شناسایی، جذب و تربیت نیروهای مستعد مهدی‌باور، ص212، 1464. تهیۀ متون درسی مهدوی از دبستان تا دانشگاه، ص215
147. زمینه‌سازی تربیتی مهدویت احسانی 1471. تعلیم دعاهای مربوط به ظهور به فرزندان، ص87، 1472. پرورش فرزندان با فرهنگ مهدویت و آشناسازی آنان با امام زمان(عج)، ص88، 1473. شرکت دادن فرزندان در مراسمی که به نام حضرت برگزار می‌شود، ص89، 1474. استقرار فعالیت‌های نوشتاری، مطبوعاتی، هنری، سمعی و بصری بر محور ترویج فرهنگ مهدویت، 1475. استفاده از رسانۀ ملی برای آشنا سازی مردم با حضرت و تهیه فیلم‌های مناسب در این زمینه بر محور متون اسلامی، ص90
148. بایسته‌های ظهور صمدی 1481. نهادینهسازی فرهنگ مهدوی، ص135، 1491. ایجاد بستر ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت با استفاده از رسانۀ ملی با رویکرد ایجاد عشق و محبت به امام عصر(عج)
149. طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی موسویان 1492. زمینه‌سازی استدلالی برای آشنا کردن مخاطبان با جایگاه امام و ارائۀ اصول و مصادیق دشمن‌شناسی، ص171
150. بسط گفتمان خوش فرجام‌انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران احمدی 1501. تهیه و پخش برنامه‌ها و فیلم‌های سینمایی و پویانمایی مناسب برای مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ اصیل اسلامی و مهدوی برای مقابله با مفاسد اجتماعی و آشنایی تمامی اقشار جامعه با شخصیت امام، فلسفۀ غیبت و عوامل زمینه‌ساز، 1502. برگزاری مسابقاتی دربارۀ آشنایی با امام برای کودکان و نوجوانان، 1503. تولید میان برنامه‌های متعدد مهدوی در همۀ شبکه‌های رسانه ملی و محدود نکردن به شبکۀ قرآن، ص143، 1504. تهیه، تأمین و پخش برنامه‌های متعدد در قالب‌های متعدد مستند، خبری، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، سریال، سینما، مسابقات، گزارش‌ها و مباحثات علمی برای تبیین معارف مهدوی در شبکه‌های داخلی و برون‌مرزی، ص146
151. اهداف دولت زمینه‌ساز کریمی‌تبار 1511. طراحی همۀ فعالیت‌های فرهنگی بر اساس آموزۀ مهدویت، ص119، 1512. برگزاری دوره‌های تخصصی مهدویت در سطوح مختلف آموزشی، 1513. راه‌اندازی شبکۀ مهدویت در سطح داخلی و بین‌المللی، ص136، 1514. حمایت از مبلغان مهدویت، 1515. ارائۀ معارف مهدوی به جامعه از طریق دستگاه‌های تبلیغاتی و رسانه‌های دولتی، 1516. برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی در زمینۀ مهدویت و حمایت ویژۀ دولت از آن‌ها، ص137، 1517. تألیف و تدوین کتاب‌ها و نشریات با بهره‌گیری از منابع اصلی و متقن شیعه برای گروه‌های مختلف سنی و قشرهای مختلف اجتماعی جهت آشناسازی افراد به وظایف و تکالیفشان دربارۀ امام، ص138
152. کارکرد آموزۀ انتظار در کنترل اجتماعی ربانی 1521. طرح مباحث مهدویت و انتظار امام زمان(عج) در کتاب‌های درسی دینی توسط آموزش و پرورش و پرداختن به مسائل اصلی و ریشه‌ای انتظار، 1522. استفاده از وسائل ارتباط جمعی در جامعه‌پذیر کردن فرهنگ انتظار، 1523. طرح مباحث و میزگردهایی دربارۀ مهدویت و انتظار و آثار انتظار مثبت در وسائل ارتباط جمعی، 1524. طرح مباحثی دربارۀ فرهنگ انتظار و مهدویت در قالب میزگردهای علمی، 1525. پخش دعاهای منسوب به حضرت مهدی(عج) همچون دعای ندبه، دعای عهد، زیارت آل یس و...)، 1526. تهیه فیلم‌هایی با موضوع مهدویت و انتظار و آثار سازندۀ آن، 1527. چاپ و انتشار مجله‌هایی دربارۀ بحث انتظار و مهدویت (اعم از ماه‌نامه و فصل‌نامه)
153. تربیت ولایی؛ اصلی‌ترین مبنای تربیت دینی میرزامحمدی، رسولی 1531. تبیین، تفهیم و گسترش هرچه بیشتر مبانی روشن و دقیق حقیقت «ولایت» و وظایف انسان نسبت به آن در جامعه و بیدارسازی غافلان غیرمعاند، 1532. تألیف جامع مبانی تربیت دینی و «ولایت» به مثابۀ اصلی‌ترین مبنا در تربیت دینی توسط پژوهش‌گران و نخبگان دینی و دانشگاهی متعهد، 1533. تدوین و تألیف کتب آموزشی در سطوح گوناگون برای افراد مختلف متناسب با سطوح سنی و معنوی و معرفتی آن‌ها با مبانی یکسان، با گفتارها و زبان هر گروه، 1534. آموزش دادن و آشنا کردن معلّمان، مربیان، استادان و مسؤلان، 1535. گسترش رسمی معارف مربوطه در نظام آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها، 1536. تولید برنامه‌ها و انواع مختلف کارهای هنری در این زمینه و گسترش آن در نظام‌های آموزشی، 1537. تبیین، توصیف و حمایت هرچه بیشتر از طریق رسانه‌های جمعی برای عموم مردم
154. مدرسۀ مهدوی موسوی 1541. تدوین آموزش و پرورش با نگاه به مؤلفۀ مهدویت و انتظار و تاثیرگذاری مستقیم در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی، ص92، 1542. تأسیس مدرسۀ مهدوی مبتنی بر فلسفۀ تعلیم و تربیت اسلامی، ص111
155. تأملی در هویت برنامۀ درسی تربیت اسلامی مبتنی بر قرآن و عترت(ع) ابراهیمی هرستانی، پیری 1551. قرار دادن تربیت زمینه‌ساز به عنوان روح حاکم بر نظام برنامه‌ریزی آموزش و پرورش، 1552. برگزاری دوره‌های معرفت‌افزایی برای معرفی دین اسلام و ائمۀ اطهار(ع) و به‌ویژه حضرت مهدی(عج) برای همۀ دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه دست‌اندرکاران آموزشی و فرهنگی، 1553. حمایت پژوهش‌گران حوزۀ مهدویت و علوم تربیتی برای تدوین برنامه‌های درسی تربیت زمینه‌ساز ظهور برای نظام آموزش و پرورش، 1554. توجه ویژه به تربیت معلمان در این راستا، 1555. تدوین محتوا و تألیف کتب درسی و همۀ مؤلفه‌های تربیت اسلامی بر اساس تربیت زمینه‌ساز ظهور، 1556. ارائۀ محتوای تربیت زمینه‌ساز به صورت تلفیقی در سایر کتب درسی به‌ویژه در کتاب‌های مربوط به ادبیات فارسی، علوم اجتماعی، تاریخ، هنر، عربی و توجه ویژه از لحاظ کمّی و کیفی در کتاب‌های مربوط به تربیت اسلامی
در ادامه، راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مرتبط طبقه‌بندی گردید؛ بدین
منظور، ابتدا راهکارها و روش‌هایی که همپوشانی و تشابه معنایی و محتوایی با
یکدیگر داشتند، تحت یک عنوان مشترک آمده و در نهایت با بررسی و تحلیلی که انجام
شد، راهکارهای اساسی مربوط به نهادهای مسئول در این زمینه، مشخص گردید و
روش‌های عملی کردن این راهکارها ارائه شد. این راهکارها بر اساس بیشترین فراوانی،
نهاد آموزش و پرورش، خانواده، دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتی،
رسانۀ ملی، مساجد، هیئت‌ها، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را مورد توجه قرار داده‌اند.
این راهکارها و روش‌ها به این صورت طبقه‌بندی شده‌اند که در پژوهش‌ها به آن‌ها اشاره گردیده بود. در ادامه راهکارهای و روش‌های مربوط به نهادها و فراوانی آن‌ها ارائه می‌شود.
نهاد آموزش و پرورش
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد آموزش و پرورش با فراوانی 42 در جدول 2، نشان داده شده است.
جدول2. راهکارهای مربوط به نهاد آموزش و پرورش
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1212، 1213، 1214، 1215، 1221، 1222، 1223، 1224، 1225، 1226، 1227، 1228، 1230، 1231، 1251، 1252، 1253، 1254، 1255، 1264، 1265، 1266، 1267، 1268، 1411، 1433، 1464، 1521، 1533، 1534، 1535، 1536، 1537، 1541، 1542، 1551، 1553، 1532، 1554، 1555، 1556، 1211 ترغیب نخبگان برای تدوین نظریه برنامه درسی تربیت زمینه‌ساز ظهور برای نظام آموزش و پرورش، استفاده از آن به عنوان روح حاکم بر نظام آموزش و پرورش، تربیت مهدوی همۀ دست‌اندرکاران از سیاست‌گذاران تا معلمان و تبیین، توصیف و کسب حمایت هرچه بیشتر عموم مردم از طریق رسانه‌های جمعی برای استقرار این نظام تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش بر اساس رویکرد تربیت زمینه‌ساز
بیشترین راهکار برای نهاد آموزش و پرورش ارائه شده است که بیان‌گر این است که از دیدگاه پژوهش‌گران این حوزه، نهاد آموزش و پرورش رسالت بیشتری در تربیت زمینه‌ساز دارد و در این زمینه باید نقش خود را بهتر ایفا کند. نهاد آموزش و پرورش حدود ده میلیون دانش‌آموز شیعه دارد که اگر به وظیفۀ خود به خوبی عمل کند، این معارف وارد خانواده‌ها می‌شود و باعث بهره‌گیری هر چه بیشتر جامعه از آن می‌گردد. آگاه‌سازی خانواده در این زمینه می‌تواند باعث هم‌افزایی در تربیت زمینه‌ساز دانش‌آموزان شود. لازمۀ عملی شدن این راهکارها، اتخاذ نگرش مؤمنانه به قرآن و عترت(ع) توسط مسئولان آموزش و پرورش است. کسب معرفت حقیقی به ائمه اطهار(ع) ضروری است.
با توجه به این‌که هویت برنامۀ درسی تربیت اسلامی مبتنی بر قرآن و عترت(ع) تربیت زمینه‌ساز ظهور است، توجه به این راهکارها متضمن تربیت اسلامی دانش‌آموزان و تحقق هدف غایی نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است . در این راستا با توجه به آرمان‌های انقلاب اسلامی، ضروری است آموزش و پرورش برای عمل به رسالت خود، به عملی کردن راهکارها و روش‌های اشاره شده همت گمارد.
نهاد خانواده
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد خانواده با فراوانی 38 در جدول 3، نشان داده
شده است.
جدول 3. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد خانواده با فراوانی 38
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1161، 1162، 1171، 1172، 1173، 1174، 1175، 1176، 1177، 1178، 1179، 1180، 1181، 1182، 1183، 1184، 1185، 1186، 1187، 1191، 1192، 1193، 1194، 1195، 1196، 1197، 1198، 1199، 1201، 1202، 1203، 1204، 1205، 1206، 1207، 1471، 1472، 1473 توجه به انتخاب همسر، لقمۀ حلال قبل و بعد از تولد فرزندان، رعایت آداب زمان انعقاد نطفه، آداب بارداری، نام‌گذاری برای فرزندان، آداب شیر دادن در ارتباط با مودت به امام زمان(عج)، الگو بودن والدین در محبت به حضرت و ترغیب فرزندان و ایجاد انگیزه با بیان زیبایی‌های دوران ظهور حضرت متناسب با فهم آنان از کودکی تا بزرگسالی، توجه به مسائل بلوغ جنسی نوجوانان و جوانان، گرایش دادن فرزند به الگوهای خوب در دوستان، آشنایان و محیط‌های آموزشی، تشویق اقدامات مربوط به محبت حضرت، مداومت در توسل به حضرت و برگزاری جلسات یاد ایشان در منزل، حضور در مکان‌ها و مجالس مربوط به امام عصر(عج)، اخلاص در عمل تربیتی و دعا به فرزندان برای ایجاد محبت، بیان ویژگی‌های حضرت در قالب داستان و کتاب و لوح فشرده، ایجاد روابط خانوادگی با صالحان، ترویج فرهنگ صدقه برای سلامت حضرت جهت ایجاد رابطۀ قلبی، تعلیم دعاهای مربوط به ظهور برای فرزندان کسب معرفت به حضرت مهدی(عج) و منتظر بودن و تربیت فرزندانی منتظر و محب حضرت نخستین نهاد تربیتی که هر انسانی در آن قرار می‌گیرد، نهاد خانواده است.
راهکارهای مربوط به خانواده بیان‌گر این است که زن و مرد برای عمل به وظیفۀ خود در تربیت زمینه‌ساز، باید از همان ابتدا که تصمیم به تشکیل خانواده می‌گیرند، به این راهکارها توجه کنند و از ابتدا در انتخاب همسر دقت نمایند که عشق و محبت به حضرت مهدی(عج) در او نهادینه شده باشد و به طور مداوم برای معرفت‌افزایی به امام زمان(عج) تلاش کنند و از منتظران حقیقی باشند. سپس همۀ اقدامات زندگی خود را بر پایۀ مودت به حضرت مهدی(عج) بنا گذارند و به تربیت خود و فرزندان در این زمینه همت گمارند و الگوی فرزندان باشند. خانواده و مدرسه با عمل به وظیفۀ خود، عملکرد یکدیگر را تقویت کنند.
نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتیراهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی _ تربیتی دولتی با فراوانی 38 در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول 4. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دولت و سازمان‌ها و شوراهای فرهنگی- تربیتی دولتی کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1122، 1131، 1511،1123، 1517، 1474، 1441، 1462، 1516، 1527، 1531، 1413، 1132، 1283، 1284، 1291، 1292، 1293، 1294، 1301، 1552، 1229، 1262، 1263، 1261، 1432، 1241، 1271، 1281، 1282، استقرار فعالیت‌های نوشتاری، مطبوعاتی، هنری، سمعی و بصری بر محور ترویج فرهنگ مهدویت، اجتماعی نمودن افراد از همان کودکی با باور به حضرت مهدی(عج) و عمق‌بخشی به آن، ترغیب اجتماعی مردم به مهدویت در جهت معرفت‌افزایی برای مسئولیت‌پذیری، انتخاب مباحث امیدبخش و رعایت اصول تعیین محتوا برای نهادینهسازی و درونی‌‌سازی این ارزش، تألیف و تدوین کتاب‌ها و نشریات با بهره‌گیری از منابع اصلی و متقن شیعه برای افراد در سنین مختلف و قشرهای گوناگون اجتماعی برای آشناسازی افراد به وظایف و تکالیفشان دربارۀ امام، اطلاع‌رسانی کافی از طریق بیان روشن‌گر و توجه به تربیت مهدوی در نظام خانواده، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، کشوری و لشکری، حمایت ویژۀ دولت از برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی در زمینۀ مهدویت، چاپ و انتشار مجله‌هایی دربارۀ بحث انتظار و مهدویت (اعم از ماه‌نامه و فصل‌نامه)، ایجاد ساختاری مناسب و هماهنگ برای برنامه‌های اشاعۀ فرهنگ مهدویت در وزارتخانه‌های فرهنگی، برگزاری دوره‌های مهدویت و ترویج گفتمان ظهور در سطوح مختلف جامعه، شناسایی علل نفوذ فرقه‌های انحرافی در جامعه، آماده‌سازی ابزارهایی برای مقابله و جلوگیری از ترویج فرهنگ ابتذال، اتخاذ تدابیر لازم برای مقابله با گرایش جوانان به مشروبات الکلی، مواد مخدر و آلودگی‌های جنسی، شناخت دقیق از دشمنان برای برنامه‌ریزی و مقابله در مسائل فرهنگی و اجتماعی، فراهم‌سازی نظام آموزش مجازی مهدویت معرفت‌افزایی همۀ دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه دست‌اندرکاران آموزشی و فرهنگی به حضرت مهدی(عج) و فرهنگ مهدویت و تعهد و مجاهدت برای نهادینهسازی فرهنگ انتظار در جامعه و ترویج فرهنگ موعودگرایی به عنوان نقشۀ راه ملت‌ها برای دستیابی به صلح و توسعه و اساس کار قرار دادن تربیت زمینه‌ساز در همۀ اقدامات فرهنگی با طراحی، تدوین و اجرای راهبردی قوی در تربیت زمینه‌ساز و توجه به برنامه‌ریزی برای همۀ نهادهایی که به نحوی در تربیت و فرهنگ نقش دارند
دولت و سازمان‌های فرهنگی _ تربیتی، وقتی مهدی‌یاور می‌شوند که مهدی‌باور باشند. هنگامی که مهدی‌باور شدند، نه‌تنها در همۀ اقدامات فرهنگی و تربیتی، به تربیت زمینه‌ساز ظهور توجه می‌کنند و این امر محور اقدامات قرار می‌گیرد، بلکه در سایر تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات نیز از زمینه‌سازی برای ظهور غافل نمی‌شوند. دولت و سازمان‌های فرهنگی _ تربیتی برای عمل به تربیت زمینه‌ساز ظهور، ابتدا باید نسبت به ائمۀ اطهار(ع) و به‌خصوص حضرت مهدی(عج) و جایگاه آن‌ها در هدایت انسان‌ها، معرفت لازم را کسب نمایند. در این صورت وظیفۀ خود را درک می‌کنند و می‌توانند برای تربیت زمینه‌ساز ظهور با توجه به راهکارها و روش‌های اشاره شده، اقدام کنند.
نهاد رسانۀ ملی راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد رسانۀ ملی با فراوانی 25 در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول 5. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد رسانۀ ملی با فراوانی 25
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1105، 1106، 1107، 1141، 1141، 1151، 1401، 1412، 1422، 1434، 1475، 1491، 1492، 1501، 1502، 1503، 1504، 1515، 1522، 1523، 1524، 1526، 1525، 1252، 1513 تهیه، تأمین و پخش برنامه‌های متعدد و متنوع مانند دعاها، مستند، خبری، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، سریال، سینما، مسابقات، میزگردها، پویانمایی مناسب برای مقاطع سنی مختلف، گزارش‌ها و بحث‌های علمی در همۀ شبکه‌های داخلی و برون‌مرزی، افزایش تلویزیون‌های ماهواره‌ای به زبان‌های مختلف، راه‌اندازی شبکۀ مهدویت در سطح داخلی و بین‌المللی کسب معرفت لازم به معارف مهدوی و ارائۀ این معارف برای تمامی اقشار جامعه بر محور متون اسلامی با رویکرد تربیت زمینه‌ساز ظهور رسانۀ ملی به عنوان نهادی که از آن به عنوان دانشگاه عمومی یاد می‌شود و بیشتر افراد جامعه را پوشش می‌دهد، نقشی بسیار مهم در تربیت زمینه‌ساز ظهور در داخل و خارج کشور می‌تواند ایفا کند. لازمۀ عملی کردن این راهکارها، این است که دست‌اندرکاران رسانۀ ملی، معرفت لازم به ائمۀ اطهار و امام زمان(عج) کسب کنند و از این طریق، به وظیفۀ خود در این زمینه آگاه می‌شوند و در این صورت، لحظه‌ای از این رسالت مهم غافل نخواهند شد. راهکارهای بالا می‌تواند برای رسانۀ ملی در عمل به رسالت خود، مفید باشد.
نهادهای مساجد، هیئت‌ها و حوزه‌های علمیه راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مساجد، هیئت‌ها، حوزه‌های علمیه با فراوانی 17 در جدول 6 نشان داده شده است.
جدول 6. راهکارها و روش‌های مربوط به نهادهای مساجد، هیئت‌ها و حوزه‌های علمیه با فراوانی 17
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1109، 1431، 1451، 1481، 1111، 1421، 1102، 1101، 1103، 1104، 1110، 1121، 1463، 1512، 1514، 1461، 1269 برگزاری مراسم‌های مختلف در طول سال دربارۀ امام، مرتبط ساختن تمامی جلسات و مجالس دینی به یاد حضرت، برگزاری سخنرانی دربارۀ مهدویت در مناسبت‌های مختلف، برگزاری برنامه‌های ویژۀ نیمه شعبان همچون احیا در شب نیمۀ شعبان و برگزاری جشن و اطعام، برگزاری دوره‌های تخصصی مهدویت در سطوح مختلف آموزشی، استفاده از اقلام فرهنگی، شناسایی، جذب، حمایت و تربیت نیروهای مستعد مهدی‌باور و مداحان برای اخذ صلاحیت‌های لازم شناختی، عاطفی و عملکردی برای مبلّغ مهدویت و توجه به شیوه‌های تبلیغ مناسب برای پرورش خرد مردم در این راستا ایجاد رغبت عمومی به منظور ایجاد ارادۀ اصلاح در درون مردم و نهادینهسازی فرهنگ انتظار و تربیت مهدی‌یاوران
از آن‌جا که خداوند مودت ائمه اطهار(ع) را بر مسلمانان واجب کرده و در رأس اصول و فروع دین قرار داده است و پذیرش سایر اعمال عبادی منوط به مودت به ائمه اطهار(ع) است، مودت حضرت مهدی(عج) زمینه‌سازی برای ظهور به شمار می‌رود که تبلور زمینه‌سازی برای ظهور در تربیت زمینه‌ساز است. بنابراین ضروری است که اساس اقدامات نهادهای مذبور، تربیت زمینه‌ساز ظهور باشد.
دانشگاه‌ها
راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دانشگاه‌ها، با فراوانی 5 در جدول 7 نشان داده شده است.
جدول 7. راهکارها و روش‌های مربوط به نهاد دانشگاه‌ها
کد عنوان پژوهش روش‌ها راهکار
1108، 1435، 1436، 1411، 1535 بازنگری در سرفصل دروس و متون درسی معارف دانشگاه و گنجاندن مباحث مهدویت در این کتاب‌ها، تأسیس کرسی مهدی‌شناسی در دانشگاه‌ها، برگزاری دوره‌های مهدویت برای دانشگاهیان اشاعۀ فرهنگ مهدویت در دانشگاه‌ها و متوجّه کردن دانشگاهیان به حکومت جهانی آینده بیشتر دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران در سطوح مدیریتی و اجرایی مختلف، از دانشگاه‌ها به این جایگاه‌ها رسیده‌اند و دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها با قشر عظیمی از ملت در ارتباط و در جامعه تأثیرگذارند. بنابراین توجه به تربیت زمینه‌ساز برای دانشگاهیان می‌تواند در کل جامعه اثرگذار باشد. توجه دست‌اندرکاران به این راهکارها می‌تواند در تربیت زمینه‌ساز که لازمۀ تحقق دانشگاه اسلامی است، مفید واقع شود.
نتیجه
با توجه به فراگیر شدن ناتوی فرهنگی دشمن در مقابله با فرهنگ مهدویت، تربیت زمینه‌ساز بسیار مهم است و مسئولیت تربیت زمینه‌ساز ظهور نیز همچون دیگر امور جامعۀ اسلامی بر عهدۀ حکومت اسلامی قرار دارد. در دین اسلام مودت به اهل‌بیت(ع) واجب است و رسیدن به توحید و دیگر اصول دین و پذیرش اعمال مربوط به فروع دین، به سبب مودت به ائمه اطهار(ع) است. عمل به مودت امام زمان(عج)، تربیت زمینه‌ساز ظهور است و بر هر مسلمانی واجب است. جامعه‌ای اسلامی است که برای تربیت زمینه‌ساز به گونه‌ای صحیح اقدام کند.
متأسفانه در نظام آموزش و پرورش به مهدویت بسیار کم توجه می‌شود، در نظام آموزش
و پرورش جمهوری اسلامی ایران هنوز جایگاه و اهمیت تربیت مهدوی دانش‌آموزان با وجود اهمیت بسیارِ آن، درک نشده است و مسئولان، آن گونه که شایسته است به وظیفۀ خود عمل نمی‌کنند.
با توجه به این‌که اصلاح هر جامعه‌ای به اصلاح آموزش و پرورش آن جامعه است، در جمهوری اسلامی ایران به عنوان جامعه‌ای که به منظور زمینه‌سازی ظهور حضرت حجت(عج) انقلاب کرده است، مجاهدت در استقرار نظام آموزش و پرورش بر اساس رویکرد تربیت زمینه‌ساز، بسیار اهمیت دارد.
به‌رغم تأکیدهای مقام معظم رهبری در زمینۀ ضرورت تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش، تلاش‌های بسیاری در وزارت آموزش و پرورش در زمینۀ تدوین اسناد بالادستی صورت گرفته است، اما متأسفانه مشاهده و بررسی اسناد آموزش و پرورش بیان‌گر کم‌توجهی به تربیت زمینه‌ساز است. علت این وضعیت، این است که به تربیت آنگونه که در قرآن و عترت(ع) مطرح است، نپرداخته‌اند (میرزامحمدی و رسولی: 1389). این بی‌توجهی، حتی در حجم انبوه پژوهش‌های مربوط به تربیت اسلامی که در توصیف از تربیت اسلامی ارائه شده، مشهود است. در بیشتر این پژوهش‌ها، به جایگاه تربیتی ائمه اطهار(ع) که خداوند در قرآن فرموده، توجه نشده است و توجه به تربیت زمینه‌ساز ظهور به عنوان روح حاکم بر نظام تربیت اسلامی مغفول مانده است. در بیشتر پژوهش‌ها به ارائۀ دیدگاه دربارۀ فرایندها و مفاهیم در تربیت اسلامی تأکید شده است ولی از تربیت زمینه‌ساز ظهور که تبلور تربیت اسلامی در آن است، غافل شده‌اند.
پژوهش‌ها بر ضعف عملکرد نهادهای تربیتی در تربیت زمینه‌ساز ظهور اذعان دارند. توجه به این راهکارها، یاری‌رسان نهادهای تربیتی جامعه، در عمل به رسالت عظیم تربیت زمینه‌ساز ظهور است.
لازمۀ فعالیت و اقدام در تربیت زمینه‌ساز ظهور، کسب معرفت به ائمه اطهار(ع) بر اساس قرآن و عترت است و سپس تحول بنیادین در نظام‌های تربیتی _ فرهنگی جامعه، با این رویکرد که تربیت زمینه‌ساز ظهور در رأس سایر اقدامات نظام اسلامی در بعد تصمیم‌گیری و اجرا در جنبه‌های مختلف تربیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قرار گیرد.
منابع
_ احسانی، محمّد، «زمینه‌سازی تربیتی مهدویت»، مجلۀ معرفت، سال بیستم، ش160، 1390ش.
_ احمدی، ظهیر، «بسط گفتمان خوش فرجام‌انگاری جهان بر مبنای گفتمان فرج و موعودگرایی با عاملیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامه علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش18، 1390ش.
_ باهنر، ناصر؛ صمدی، مجتبی، «بررسی مؤلفۀ غایت‌شناختی الگوی هنجاری رسانه‌های جدید اسلامی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش16، 1389ش.
_ بیاری، علی‌اکبر، «بررسی آسیب‌های مهدویت‌گرایی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش7، 1387ش.
_ بیاری، علی‌اکبر؛ چراغی، اسماعیل، «نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی(عج) به فرزندان»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، سال اول، ش1، 1385ش.
_ پورسیدآقایی، سیده زهرا، «بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، سال سوم، ش12، 1388ش.
_ پورسیدآقایی، سید محسن و دیگران، «راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز، بر اساس مدل SWOT»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش15، 1389ش.
_ پورسیدآقایی، سید مسعود، «دولت زمینه‌ساز»، مجلۀ انتظار موعود، ش15، 1384ش.
_ تصدیقی، محمدعلی و فروغ، «آسیب‌شناسی تربیت دینی در نظام آموزشی ایران»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ جوانمردی و پورشافعی، «مبانی تربیت دینی از دیدگاه اسلام و دلالت‌های آن در آموزش متوسطه»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ حاج‌محمدی، علی، «ارزش‌های خبری در حاکمیت موعود»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال چهارم، ش1، 1389ش.
_ حاج‌محمدی، علی، «تحول مأموم، زمینه‌ساز ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم،ش10، 1388ش.
_ حسن‌لو، امیرعلی، «شکل‌گیری بهائیت و پیوند با صهیونیسم»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1386ش.
_ حسینی، افضل‌السادات، «راهبردهای اساسی و روش‌های کارآمد در برنامه‌های آموزش و پرورش برای نیل به تربیت دینی مناسب دانش‌آموزان»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ داوودپور، مرتضی، «نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی _ اجتماعی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ درویشی متولی، حسین، «موعودگرایی و جهانی شدن فرهنگی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ دیرباز، عسکر، «روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعۀ منتظر»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های مهدوی، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1390ش.
_ ربانی، محمدصادق، «کارکرد آموزۀ انتظار در کنترل اجتماعی»، مجلۀ انتظار موعود، ش25 - 26، 1387ش.
_ رهنمایی، سید احمد، «تربیت دینی، اصلاحات، مشکلات و آسیب‌ها»، مجلۀ تربیت اسلامی، 1380ش.
_، «حکومت جهانی واحد رویارویی جهان‌بینی سکولار با جهان‌بینی الهی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم،ش10، 1388ش.
_ سالم، مریم، «مروری بر راهبردهای تربیتی معرفت امام زمان(عج) با تأکید بر خانواده»، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال یازدهم، ش10، 1389ش.
_ سعیدی رضوانی، محمود، «بررسی وضع مطلوب و موجود تربیت دینی و اخلاقی دانش‌آموزان و تبیین آن با توجه به عوامل درون‌دادی و فرایندی، اسناد بالادستی طرح تدوین سند ملی آموزش و پرورش»، www.sanad.ir، 1389ش.
_ سعیدی رضوانی، محمود؛ بیهقی، تقی، «تأملی در باب تناسب نظام آموزش و پرورش رسمی با تربیت دینی»، تربیت اسلامی (ویژۀ آسیب‌شناسی تربیت دینی)، 133 -105، 1380ش.
_ شیرودی، مرتضی، «مسیحیت انجیلی، تشیع ایرانی و آیندۀ بشیریت»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش1، 1385ش.
_ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر(ع)، قم، انتشارات حضرت معصومه(س)، 1419ق.
_ صمدی، قنبرعلی، «بایسته‌های ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش5، 1387ش.
_ صمدی، معصومه، «مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل‌دهی جامعۀ مهدوی»، مجلۀ علوم انسانی، سال پانزدهم، ش66، 1387ش.
_ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
_ عرفان، امیرمحسن، «تبیین ضرورت‌های رویکرد راهبردی به آموزۀ مهدویت»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های مهدوی، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش3، 1390ش.
_ عصاره، علیرضا، «کارکردهای فعلی آموزش و پرورش در تربیت دینی»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی (کتاب التفسیر)، تصحیح: هاشم رسولى محلاتى، تهران، المکتبة الاسلامیة، بى‌تا.
_ فروزنده، لطف‌الله و دیگران،1390. شناسایی عوامل موثربر استقرار حکومت مهدوی بر اساس رویکرد استراتژیک، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، شماره 19
_ فیروزآبادی، سید حسن، «راهبردهای دولت زمینه‌ساز در توسعۀ پایدار طوع و رغبت مهدوی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش11، 1388ش.
_ فیض کاشانى، محسن، تفسیر الصافى، تهران، انتشارات صدر، چاپ دوم، 1415ق.
_ قرائتى، محسن، تفسیر نور، تهران، انتشارات مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
_ ، «وظایف سازمان‌ها و نهادها در ترویج فرهنگ مهدویت»، مجلۀ انتظار موعود، ش5، 1382ش.
_ قلی‌‌زاده برهانی، لیلا، «بررسی تأثیر خانواده و کتاب‌های درس دینی به هویت دینی دانش‌آموزان دختر دورۀ پیش‌دانشگاهی تبریز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا _ دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، 1385ش.
_ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، 1378ش.
_ کریم‌زاده، اصغر؛ ملّایی، حسن، «بررسی رسالت‌ها و راهبردهای فرهنگی _ تربیتی دولت زمینه‌ساز»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش10، 1388ش.
_ کریمی‌تبار، مریم، «اهداف دولت زمینه‌ساز»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال دوم، ش6، 1387ش.
_ کشاورز، سوسن، «شاخص‌ها و آسیب‌های تربیت دینی»، دوفصل‌نامۀ تربیت اسلامی، سال سوم، ش6، 1387ش.
_ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 1363ش.
_ مرزوقی، رحمت‌الله، «سیمای مهدویت در برنامه‌های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار»، دوفصل‌نامۀ علمی _ تخصصی تربیت اسلامی، سال سوم، ش7، 1387ش.
_ معین‌الاسلام، مریم، «چشم‌اندازى بر برخى از آسیبهاى تربیتى مهدویت»، مجلۀ انتظار موعود، ش11 - 12، 1383ش.
_ ملکی، حسن، «تعلیم و تربیت دینی: برنامه‌ریزی و آموزش»، خلاصه مقاله‌های همایش آسیب‌شناسی تربیت دینی، 1380ش.
_ مهرمحمدی، محمود، برنامۀ درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، مشهد، به‌نشر، 1390ش.
_ مهرمحمدی، محمود؛ صمدی، پروین، «بازنگری در الگوی آموزش دینی جوانان و نوجوانان در دورۀ تحصیلی متوسطه»، فصل‌نامۀ نوآوری‌های آموزشی، سال دوم، ش3، 1382ش.
_ موسوی، سیدمهدی، «مدرسه مهدوی؛ درآمدی بر فلسفه و نظام آموزش و پرورش زمینه‌ساز ظهور»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش10، 1388ش.
_ موسویان، سیدمرتضی، «طراحی فضای سناریوی ترویج و آموزش فرهنگ مهدویت از طریق رسانه ملی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش18، 1390ش.
_ میرزامحمدی، محمدحسن؛ رسولی، رحیمه، «تربیت ولایی، اصلی‌ترین مبنای تربیت دینی»، مجلۀ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال دوم، شماره اول، 1389ش.
_ نجفی لیواری، مریم؛ محمدنیا، نرگس، «واکاوی شاخصه‌های خانوادۀ منتظر»، مجلۀ معرفت، سال بیست و یکم، ش176، مرداد 1391ش.
_ نساجی زواره، اسماعیل، «آسیب‌شناسی تربیت دینی»، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی در جامعۀ معاصر، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
_ نوروزی، رضاعلی و دیگران، «موانع و آفات انتظار»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال پنجم، ش17، 1390ش.
