چکیده
روش پژوهش کیفی _ توصیفی است و با استفاده از شیوه مصاحبه _ مصاحبه با صاحب‌نظران حوزه تعلیم و تربیت و نیز حوزه مهدویت، به جمع‌آوری داده‌ها پرداخته شده و گفتمان به شیوه کیفی _ تحلیلی تجزیه و تحلیل گردیده است.
مقدمه
زمینه‌سازی در لغت، به معنای به وجود آوردن مقدمات انجام دادن امری است (انوری، 1381: ج5، 3877). بر این اساس، زمینه‌سازی ظهور در نگاه اولیه، به معنای مقدمه‌چینی و آمادگی برای ظهور است (آیتی، 1390: 23).
جامعه جهانی در سیرِ حرکت تکاملی خود به سوی جامعه مهدوی و تحقق وعده الهی حرکت می‌کند. محقق شدن این وعده، زمینه و بستری، می‌طلبد که باید متناسب با شرایط و مقتضیات فرهنگ و ارزش‌های دینی و توحیدی آن جامعه مورد نظر (جامعه مهدوی) آماده گردد. زمینه‌سازی به معنای آماده کردن علل و شرایط تحقق یک پدیده است. اگر شرایط تحقق پدیده‌ای در جامعه‌ای وجود داشته باشد، زمینه‌سازان باید به تقویت وتوسعه آن‌ها بپردازند؛ اما اگر جامعه‌ای از آن شرایط خالی بود، زمینه‌سازان باید به تغییر و تحول وضعیت موجود دست زنند تا زمینه تحقق آرمان یا نهضتی را فراهم سازند (موسوی، 1388: 172).
از دیدگاه شیعه، ظهور منجی از جمله تغییرات اجتماعی است که سرچشمه‌ای الهی دارد و انقلاب مهدی موعود از نظر اجرا، همانند همه انقلاب‌ها به زمینه‌های عینی و خارجی بستگی دارد و باید فضایی مناسب برای آن موجود باشد. بنابراین مهم‌ترین رکن زمینه‌سازی ظهور و تغییر جامعه به سمت آمادگی برای حضور حجت خدا، توجه به عوامل فرهنگی و اهتمام به رشد، توسعه و ارتقای شخصیت انسان‌ها و پرورش کمالات انسانی است که در پرتو گزینش ایده‌آل برتر، از راه تعلیم و تربیت امکان‌پذیر است (همو: 177).
نیروسازی و تربیت منتظران کارآمد و مسئول، محوری‌ترین عامل در زمینه‌سازی ظهور به شمار میرود. آمادگی جامعه برای ظهور حکومت مهدوی، نیازمند جلب نیرو و تعلیم و تربیت آن‌هاست. کسانی می‌توانند در نهضت مهدوی حضور و مشارکتی صحیح کنند که تعلیم و تربیتی متناسب داشته و بر اثر بلوغ و رشد فکری و روحی، توان شرکت در جامعه‌سازی داشته باشند. از این‌رو، جایگاه تعلیم و تربیت بسیار رفیع‌تر از جایگاه همه مناسبات و معاملات مدنی و فرهنگی به شمار می‌آید. در آیات قرآن و روایات به تعلیم و تربیت و نیروسازی توجهی ویژه شده است (همو: 178-179).
خداوند در قرآن کریم، وعده حکومت بر زمین را به کسانی می‌دهد که از تربیت خاصی برخوردارند؛ از این‌رو مىفرماید:
«وَعَدَ اللَّـهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ»؛ (نور: 55)
خدا به كسانى از شما كه ایمان آورده و كارهاى شایسته كردهاند، وعده داده است كه حتماً آنان را در این سرزمین، جانشین [خود] قرار دهد؛ همان‌گونه كه كسانى را كه پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد.
روایات نیز ویژگی‌های خاصی را برای زمینه‌سازان ظهور برشمرده‌اند که از عهده هر نوع نظام تعلیم و تربیتی برنمی‌آید. برای نمونه، امام صادق می‌فرماید:
مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ؛ (نعمانی، 1397: 200)
هر کس می‌خواهد از یاوران حضرت قائم باشد، باید انتظار بکشد و در همین حال، خود را به تقوا و سجایای اخلاقی بیاراید.
براساس روایات، هیچ کاری درعالمِ وجود، به اندازه تعلیم وتربیت ثواب و اجر اخروی ندارد.
يوزن يوم القيامة مداد العلماء و دم الشّهداء فيرجّح مداد العلماء على دم الشّهداء؛ (پاینده، 1390: 415)
روز قیامت مداد علما و خون شهیدان [بایکدیگر] سنجیده می‌شود و مداد علما از خون شهیدان سنگین‌تر است.
مهم‌ترین و کارسازترین عنصر شکل‌دهی رفتار نسل جدید بعد از والدین، شخصیت و منش معلمان است. به طور کلی معلم، عنصری مؤثر در پایدارسازی بنیادهای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان به شمار میرود (موسوی، 1388: 184). معلم به عنوان هدایت کننده و اسوه‌ای امین و بصیر در فرایند تعلیم و تربیت و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی نقشی مهم بر عهده دارد (وزارت آموزش و پرورش، 1390 : 7-8).
با توجه به این‌که نظام جمهوری اسلامی نظام زمینه‌ساز ظهور به شمار می‌آید و آرزوی نهایی آن اتصال به ظهور حضرت مهدی است، از جمله اساسی‌ترین وظایف این نظام، انتقال ارزش‌ها، بینش‌ها، نگرش‌ها و فرهنگ‌های آن است که بر عهدۀ نظام آموزشی آن کشور است. نظام آموزشی یکی از بهترین کانال‌های حاکم شدن فرهنگ مهدویت در جامعه و مؤثرترین سیستم در ارتقای معرفت مهدوی در جامعه است (سعدی و کاظمی، 1390: 327). مقام معظم رهبری درباره اهمیت نظام آموزشی می‌فرماید:
ما اگر بخواهیم از قافلۀ حرکت جهانی عقب نمانیم _ چه برسد به این‌که بخواهیم نقش تعیین‌کننده، پیش‌رونده و پیش‌برنده ایفا کنیم _ چاره‌ای نداریم جز این‌که یک نگاه بنیانی و اساسی به آموزش و پرورش بیندازیم. (دیدار با معلمان سراسر کشور، 12/2/1385)
با توجه به دغدغه‌های مقام معظم رهبری و آن‌چه گفته شد باید نظام آموزشی بازمهندسی شده و با رویکرد تربیت مهدوی، اصول، اهداف، فضای آموزشی، محتوای مواد آموزشی و نیروی انسانی متخصص با تفکر مهدویت تجدیدبنا گردد تا خروجی آموزش و پرورش، مطلوب نظام و متناسب با اهداف آموزش و پرورش باشد (سعدی و کاظمی، 1390: 343-345). مربیان و معلمان از جمله مهم‌ترین ارکان نظام آموزشی به شمار می‌آیند و بالاترین نقش را در ایجاد معرفت مهدوی در نظام آموزشی بر عهده دارند. مقام معظم رهبری در اهمیت این ضلع نظام آموزشی می‌فرماید:
اگر دستگاه تعلیم و تربیت در کشور خوب باشد و آموزش فرهنگی به وسیلۀ افراد صدیق و امین و توانا انجام گیرد، آیندۀ آن مملکت تضمین شده است. (دیدار با اعضای مراکز تربیت معلم و دانش‌آموزان انجمن‌های اسلامی تربت حیدریه در تاریخ 5/1/63)
...