آینده روشن - بایسته های پژوهشی گروه ادیان

پژوهشکده مهدویت
گروه: ادیان
طرح جامع پژوهشي
مطالعات موعودگرایانه در اديان
اسفند 88
مقدمه
این طرح شامل چهار بخش: اهداف، برنامه¬ها، بایسته¬ها و اولویت¬های پژوهشی و موضوعات پیشنهادی جهت پژوهش در منجی¬باوری ادیان است که در ذیل به آن¬ها اشاره می¬گردد. لازم به ذکر است تمام محورهای پژوهشی، منابع و کلیدواژه¬ها در این طرح جمنة پیشنهادی دارد و هرگز به این معنا نیست که نمی¬توان موارد دیگری را به آنها افزود. این طرح به پژوهشگر کمک می¬نماید تا سره را از ناسره تشخیص داده و به منابع دست اول مراجعه نماید. توصیه می¬گردد پژوهشگران گروه ادیان با استفاده از کلیدواژه¬های مطرح شده و واژه¬های مشابه دیگری که در موضوعات عام فرجام شناسی(Eschatology) ادیان مطرح است، به مدخل¬های مربوطه در دائره-المعارف¬ها و فرهنگ¬های معتبر(Encyclopedia) و نیز فهرست پایانی(Index) کتاب¬های دست اول مراجعه نمایند و با استفاده از ارجاعات(References) آنها به پژوهش و تحقیق در موضوع ادامه دهند.
برنامه جامع (درازمدت و فراگير) پژوهش در موضوع موعودباوري در اديان زنده جهان (ادیان ابراهیمی شامل يهوديت، مسيحيت و اديان شرق شامل زرتشت، هندویسم، بودیسم، کنفسیوس، دائو)، علاوه بر مباحث ادياني، به موضوعات بين‌الادياني و بين رشته‌اي نيز خواهد پرداخت. گذشته از اديان نهادينه جهان، اين برنامه به موضوع موعودباوري و منجي‌گرايي در نهضت‌هاي جديد ديني (اديان جديد) نيز مي‌پردازد. به اين ترتيب، عرصه و حيطه پژوهش‌ها و مطالعات گروه موعود در اديان عبارت است از:
1. ابعاد مختلف موعودباوري و انديشة نجات موعود اديان زنده و تاريخي؛
2. ابعاد مختلف موعودباوري و انديشه منجي و نجات موعود در اديان و نهضت‌هاي جديد ديني؛
3. موضوعات بين‌الادياني در خصوص موعودباوري و انديشه منجي موعود؛
4. موضوعات بين رشته‌اي مربوط به انديشه نجات و منجي موعود.

اهداف
1. هدف‌های آرماني:
الف) اثبات اين حقيقت مهم كه انديشه منجي موعود در كليت خود انديشه‌اي جهان‌شمول و فراگير است. اين كار مي‌تواند ما را به نتايج آرماني زير نزديك سازد:
ـ تقويت موعودباوري اسلامي (انديشة مهدويت)؛
ـ بهره‌گيري از امكانات بالقوه اين انديشه در تخفيف مشكلات جامعه بشري؛
ـ ايجاد و تقويت باور ضرورت تاريخي بازگشت بشر به خدا؛
ب) آشكار ساختن وجوه امتياز انديشة مهدويت، به‌ويژه از ديدگاه شيعه دوازده امامی؛
ج) فراهم آوردن زمينه هم‌گرايي اديان بر محور منجي موعود جهاني.

2. هدف‌های عيني:
الف) تعميق و توسعه مباحث و مطالعات موعودي؛
ب) توليد علم در عرصة مباحث موعودي (شامل نظريه‌پردازي، تنقيح و تبيين ديدگاه‌ها)؛
ج) تقويت انديشة انتظار و باور به ضرورت نجات و منجي موعود جهاني؛
د) فراهم آوردن زمينه‌هاي علمي آموزشِ نيروهاي متخصص در مباحث مهدويت و موعودباوري؛
هـ) بالا بردن سطح دانش عمومي و تخصصي دربارة نگرش اديان ديگر نسبت به آينده بشريت و منجي موعود جهاني؛
و) فراهم آوردن بخشي از دانش فني و آگاهي‌هاي لازم براي دفاع عالمانه از ديدگاه و مواضع شيعه در باب موعود جهاني؛
ز) فراهم آوردن امكان طرح انديشه شيعي در باب منجي موعود در سطح جهان، و خارج ساختن اين انديشه از مضيق تعابير و قالب‌هاي زبانيِ محلي و درون ديني؛
ح) فراهم آوردن زمينه شركت مؤثر و عالمانة موعود‌پژوهان كشور در عرصه همايش‌ها و ديگر فرصت‌هاي بين‌المللي؛
ط) بالابردن سطح آگاهي پژوهندگان، عالمان و مجریان امور فرهنگي و ديني دربارة امكانات جهاني موعودباوري اديان، براي بهره‌گيري در تقويت موضع اسلام و تشيع.
برنامه‌ها
1. كتاب‌هاي اطلاع‌رساني، كمك درسي (قابل عرضه در تيراژهاي محدود يا گسترده)، درسي و تخصصي؛
2. مقالات تخصصي و نيمه تخصصي و غيرتخصصي (قابل عرصه در نشريات و اينترنت)؛
3. تربيت و آموزش پژوهش¬گر؛
4. مسئله‌شناسي و موضوع‌شناسي در باب موعودباوري در اديان؛
5. برگزاري نشست‌، همايش، سلسله سخنراني (درس ـ خطابه)؛
6. برنامه‌هاي صوتي و تصويري؛
7. تدوين برنامه و سرفصل آموزشي براي مقاطع و دوره‌هاي مختلف آموزشي (استفاده‌شدنی در آموزش حضوري و غيرحضوري)؛
8. تدوين برنامة پژوهشي و تنظيم طرح‌واره‌ها و طرح‌هاي پژوهشي؛
9. فراهم آوردن مطالب و مقالات درخور سايت اينترنتي.

بایسته‌ها و اولویت¬های پژوهشی
قبل از بیان بایسته¬ها و اولویت¬های پژوهشی توجه به نکات ذیل حائز اهیمت است:

1. رویکرد¬های پژوهشی در موضوعات ادیانی:
الف) روی‌کردهای پژوهشی به لحاظ ساختار :
پدیدارشناسانه (کانتی یا وبری)
نقادانه
مدافعانه
ب) روی‌کردهای پژوهشی به لحاظ روش:
تطبیقی
تحصیل فردی
ج) روی‌کردهای پژوهشی به لحاظ منبع:
متنی و «Textual»
جامعه‌شناسانه
د) روی‌کردهای پژوهشی به لحاظ رویکردی:
تاریخی
الاهیاتی

2. چالش‌های پژوهش در موضوع موعود ادیان
الف) چالش‌های فکری (مشکلات اندیشه‌ای):
ـ پیش‌داوری؛
ـ تحصیل یا تأویل غیر صحیح؛
ـ اشتراک لفظی مفاهیم.
ب) چالش‌های عملیاتی (مشکلات در ضمن کار):
ـ کم‌بود منابع؛
ـ غرابت موضوع و تازگی آن؛
ـ زبان پژوهش.

3. محورهاي موعودباوري در اديان
الف) انديشة منجي موعود در متون مقدس، اصلي و كلاسيك هر دين؛
ب) تحولات مفهوم و آموزة منجي موعود در هر دين؛
ج) بازتاب تاريخي آموزة منجي موعود:
ـ جريان‌هاي موعودباور و موعودمحور؛
ـ آثار موعودمحور؛
ـ مذاهب و فرقه‌هاي موعودمحور؛
ـ وقايع موعودمحور.
د) بازتاب آييني و مناسكي انديشة منجي موعود در هر دين؛
هـ) موعود باوري در عصر حاضر:
ـ در انديشه سياسي؛
ـ در انديشه ديني و معنوي (به لحاظ كلامي (در عقايد ديني) و معنوي (در دين‌ورزي)).
و) منابع مطالعه درباره موعودباوري در هر دين:
ـ سنخ‌شناسي منابع (دسته‌بندي انواع منابع)؛
ـ كتاب‌شناسي انتقادي.
ز) ماهيت‌شناسي آموزة منجي موعود در هر دين (مثلاً پيش‌گويانه بودن، يا فلسفة تاريخي بودن)؛
ح) گونه‌شناسي موعود منجي در هر دين (مثلاً متشخص يا نامتشخص، شخصي يا غيرشخصي، متعين يا نامتعين، الوهي يا بشري بودن، به لحاظ كاركرد و رسالت و...).

4. مباحث و موضوعات کلی بين‌الادياني
الف) مطالعات كلامي (مدافعاتي و ارزش‌داورانه)؛
ب) مطالعات تطبيقي؛
ج) روش‌شناسي مطالعات و پژوهش‌هاي موعودي؛
د) آسيب‌شناسي مطالعات و پژوهش‌هاي موعودي.

5. مباحث و موضوعات بين‌رشته‌اي
الف) موعودباوري و فلسفه تاريخ؛ ب) موعودباوري و جهاني شدن؛ ج) موعودباوري و معناي زندگي؛ د) موعودباوري و آرامش رواني؛ هـ) موعودباوري و فلسفه سياسي؛ و) موعودباوري و مناسبات تمدن‌ها و اديان؛ ز) موعودباوري و معنويت؛ ح) موعودباوري و عرفان؛ ط) موعودباوري و صلح جهاني؛ ی) موعودباوري و تربيت ديني؛ ک) موعودباوري و محيط زيست؛ ل) موعودباوري و عدالت اجتماعي؛ م) موعودباوري و حقوق بشر.

6. منابع
1. بى¬ناس، جان، تاريخ جامع اديان، ترجمه على اصغر حكمت، انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ هشتم، تهران، 1375ش.
2. توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، انتشارات سمت، تهران، 1384ش.
3. راشد محصل، محمد تقي، نجات‌بخشي در اديان، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، تهران 1369 ش.
4. دورانت، ويل، تاريخ تمدن، جمعی از مترجمان، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چاپ سوم، تهران، 1370 ش.
5. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، سیری در ادیان زندة جهان، آیت عشق، قم، 1383ش.
6. شاله، فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمة منوچهر خدایار محبی، انتشارات طهوری، تهران، 1355ش.
7. Eliade, Mircea, The Encyclopedia of Religion, Macmillan P.C. 1987.
8. Dowson, John, A Classical Dictionary of Hindu Mithology and Religion, Manoharlal P. 2000.
9. Pye, Micheal, Macmillan Dictionary of Religion, 1994.
موضوعات پیشنهادی جهت پژوهش در منجی¬باوری ادیان

1. یهودیت
الف) کلید واژه¬ها:
1. آموزة فرجام شناسانة یهودی: Jewish Eschatological Doctrin
2. فرجام شناسي: Eschatology
3. ماشیح: Messiah
4. مسیحاباوری (مسیانیزم): Messianism
5. نجات شناسي: Soteriology
6. منجي: Redeemer
7. یأجوج و مأجوج: Gog And Magog
8. رستاخیز: Resurrection

ب) منابع:
1. کتاب عهد و تفاسیر.
2. تلمود و تفاسیر.
3. آدین اشتاین سالتز، سیری در تلمود، ترجمة باقر طالبی دارابی، دانشگاه ادیان، قم 1383 ش.
4. آلن آنترمن، باورها و آیین¬های یهودی، ترجمة رضا فرزین، دانشگاه ادیان، قم، 1385ش.
5. دن کوهن شرباک، فلسفة یهودی در قرون وسطی، ترجمة علیرضا نقدعلی، دانشگاه ادیان، قم، 1383 ش.
6. کهن آبراهام، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، اساطیر، تهران، 1382 ش.
7. گرینستون، جولیوس، انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمه حسین توفیقی، دانشگاه ادیان، قم، 1387 ش.
8. المسيرى، عبدالوهاب، موسوعة اليهود و اليهوديّه و الصهيونيّة، دارالشروق، قاهره (و بيروت)، 1999م.
9. A. H. Silver, A History of Messianic Speculation in Israel, 1959.
10. A. Z. Aescoly, Ha-Tenu'ot ha-Meshihiyyot be-Yisrael, 1956.
11. D. S. Russell, The Method and Message of Jewish Apocalyptic, 1964.
12. Encyclopaedia Judaica, Keter, Jerusalem, 16 vols plus year-books, 1972.
13. F. Greenspahn(ed), The Human Condition in the Jewish and Christian Traditions, New York, 1986
14. I. Epstein, The faith of Judaism, Soncino, London, 1968.
15. J. Bloch, On the Apocalyptic in Judaism, 1952.
16. J. Klausner, The Messianic Idea in Israel, 1956.
17. J. Neusner (ed.), Understanding Jewish Theology, Ktav, New York, 1973.
18. L. Jacobs, Principles of the Jewish Faith, Valentine Mitchell,London, 1964.
19. L. Jacobs, The Jewish Religion: A Companion, Oxford University Press, 1995.
20. M. Friedlander, The Jewish Religion, Shapiro Vallentine, London, 1953.
21. S. Mowinkel, He That Cometh: The Messianic Concept in the Old Testament and Later Judaism, 1956.
22. S. Schechter, Studies in Judaism, Meridian Books, New York, 1958.
23. The Jewish Encyclopaedia, originally published by Funk & Wagnalls, NewYork, reprinted by Ktav, New York, 12 vols, 1901-6.

ج) محورها:
1. سیر تاریخی تکوّن اندیشه مسیحا در ملت یهود:
ـ اندیشه مسیحا در عصر مشایخ؛
ـ اندیشه مسیحا در عصر موسی؛
ـ اندیشه مسیحا در عصر داوران؛
ـ اندیشه مسیحا در عصر پادشاهان؛
ـ اندیشه مسیحا در عصر کاهنان و پس از اسارت بابلی؛
ـ اندیشه مسیحا در عصر پراکندگی و تخریب دوم معبد (70 میلادی).
2. سیر تاریخی اندیشه موعود در عهد عتیق
ـ موعود در اسفار خمسه؛
ـ موعود در کتب انبیا؛
ـ موعود در سایر نوشته‌ها.
3. موعود در تلمود:
ـ جایگاه سنت شفاهی در یهودیت؛
ـ ماشیح در تلمود؛
ـ پیشگویی‌های زمان ظهور؛
ـ تصویر آخرالزمان.
4. موعود و نهضت‌های اصلاحی یهود:
ـ صهیونیست‌ها؛
ـ صهیونیست‌های مسیحی.
5. مؤلفه‌های الاهیاتی موعود یهودی:
ـ وعده و پیمان؛
ـ برگزیدگی؛
ـ خدا در ارتباط با بنی‌اسرائیل.

2. مسیحیت
الف) کلید واژه¬ها:
1. بازگشت مسيح:The second coming
2. فرجام شناسي: Eschatology
3. امور فرجامین: The Last Things
4. نجات: Salvation
5. نجات شناسي: Soteriology
6. ظهور و تجلّي عيسي: Epiphany
7. منجي: Redeemer
8. رستاخيز: Resurrection
9. داوري نهایی: Final Judgment
10. آخرالزمان: The Last
11. دوره آخرالزمان: Eschaton
12. مکاشفه: Apocalypse
13. پايان جهان(دوران) : The End
14. هزاره گرايي:Millenarianism يا Millennialism یا Chiliasm
15. دجّال، ضد مسيح: Antichrist

ب) منابع:
1. انجمن بین¬المللی کتاب مقدس، کتاب مقدس (ترجمة تفسیری)، 1995 م.
2. انجمن کتاب مقدس ایران، کتاب مقدس.
3. پالما، آنتونی، بررسی رساله‌های پولس به غلاطیان و رومیان، ترجمه آرمان رشيدي.
4. تیسن، هنری، الاهیات مسیحی، ترجمه ط. میکائیلیان، انتشارات حیات ابدی، تهران، 1356ش.
5. تیلیخ، پل، الاهیات سیستماتیک، ترجمه حسین نوروزی، حکمت، تهران، 1381 ش.
6. ديور، مرى جو، درآمدى به مسيحيت، ترجمه حسن قنبرى، دانشگاه و مذاهب، قم، 1381ش.
7. رابرتسون، آرچیبالد، عیسی اسطوره یا تاریخ، ترجمه حسین توفیقی، دانشگاه و مذاهب، قم، 1381ش.
8. زیبایی¬نژاد، محمدرضا، مسیحیت شناسی مقایسه¬ای، سروش، تهران، 1382ش.
9. سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم، درآمدی بر الاهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، کتاب طه، قم، 1382 ش.
10. سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم، درسنامة ادیان ابراهیمی، کتاب طه، قم، 1386 ش.
11. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، مسیحیت، انجمن معارف اسلامی ایران، قم، 1384ش.
12. شاله، فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمة منوچهر خدایار محبی، انتشارات طهوری، تهران، 1355ش.
13. صاحب¬خلق، نصير، پروتستانتيزم، پيوريتتانيسم و مسيحيت صهيونيستي، نشر هلال، تهران، 1383ش.
14. فاطميان، علي، نشانه‌هاي پايان، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1381ش.
15. گراث، مك، درسنامة الاهيات مسيحي، ترجمه بهروز حدادي، مركز مطالعات اديان و مذاهب، قم 1384ش.
16. مولند، اينار، جهان مسيحيت، ترجمه محمد باقر انصارى و مسيح مهاجرى، انتشارات اميركبير، تهران، 1368ش.
17. میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1387ش.
18. ویلسون، برایان، دین مسیح، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، تهران، 1381ش.
19. هاروی، کاکس، مسیحیت، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1378ش.
20. هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، انتشارات اساطیر، تهران، 1377ش.
21. هال سل، گريس، تدارك جنگ بزرگ، ترجمه خسرو اسدي، مؤسسه خدمات فرهنگي رسا، تهران، 1377 ش.
22. هامفري، كارپنتر، عيسي، ترجمه حسن كامشاد، طرح نو، تهران، 1375 ش.
23. الامیرکانی، جیمس انس، نظام التعلیم فی علم اللاهوت القویم، ج 1و2، مطبعه الامیرکان، بیروت، 1890 م.
24. حبیب سعید، المدخل الی الکتاب المقدس، دارالتألیف و النشر للکنیسه الاسقفیه، القاهره، بی¬تا.
25. حمودي، صبحي، معجم الايمان المسيحي، دارالمشرق، 1994م.
26. الصلیبی، کمال، البحث عن یسوع، قرائه جدیده فی الاناجیل، دارالشروق، اردن، 1999م.
27. الفعالی، بولس، المدخل الی الکتاب المقدس، منشورات المکتبه البولسیه، بیروت، 1994م.
28. فهیم، عزیز، المدخل الی العهد الجدید، دار الثقافه المسیحیه، القاهره، 1980م.
29. المسکین، متی، شرح رسالة القدیس بولس الرسول إلی أهل رومیه، دیر القدیس انبا مقار، قاهره، 1992م.
30. الیسوعی، توماس میشل، المدخل الی العقیده المسیحیه، بیروت دارالمشرق، 1986م.
1. (CCC): Catechism of the Catholic Church , Veritas, Irland, 1994.
2. (OCB): The Oxford companion to the bible, oxford university press, London, 1993.
3. (ODCC): CROSS, F.L. The Oxford Dictionary of The Christian Church, oxford university press, London, 1957.
4. Blackstone, W. E.(William E.), Jesus is coming, F.H. Revell, 1916.
5. Bockmuehl, Markus N. A. This Jesus martyr, Lord, messiah, T & T. Clark inter, 1994.
6. Buttrick, George Arthur, ed The Interpreter's Bibl, Alingdon Press, 1995.
7. Catechism of the Catholic Church, Burns & Oates, 2004.
8. Charles worth, From Jewish Messianology to Christian Christology: Some Caveats and Perspectives in Judaisms and their Messias, ed. J. Neusner ,Cambridge, 1988.
9. Encyclopedia of jodaica, 17 Vols, Jerusalem, Corrected ed, 1996.
10. Encyclopedia of millennialism and millennial movements, London, Routledge , 2000.
11. Hastings, Adrian. A World History of Christianity, Cassell, London, 1999.
12. Hinnells R. John, A New Dictionary Of Religions, Blackwell publishing, usa, 1984-1995.
13. Horan, Ellamay, A catechism of Christian doctrine, W . H. Sadlier.INC, 1944.
14. Kavka, Martin, Jewish messianism and the history of philosophy, Cambridge University Press, 2004.
15. Kelly J.N.D, Early Christian Doctrines, cuntinuum, London, 2003.
16. Mc, crath, Alister E. Christian Theology, Blackwell publishing, usa, 1999.
17. McGrath, Alister E. Theology The Basic Readings, Blackwell publishing, usa, 2008.
18. Shaughnessy, Michael, A concise Catholics catechism, Burns & Oates, 2002.
19. Watt, W. Montgomery, Islam and Christianity Today, London, 1983.
20. World leaders speak: The messiah has com (Remarkable, Revelations from the spiritual world), HAS, 2003.
21. Wolfson, Harry Austryn, The philosophy of the Church fathers, Harvard, USA,1970.

ج) محورها:
الف) تصویر انتظار در عهد جدید:
 انتظار یهودی ـ مسیحی؛
 انتظار مسیحی.
ب) گونه‌شناسی موعود مسیحی:
 انسان یا غیرانسان؛
 متشخص یا غیرمتشخص؛
 شخصی یا جمعی؛
 کیهانی یا فراکیهانی.
ج) پیش‌فرض‌های موعود باوری مسیحی:
 گناه اولیه؛
 تجسد و فدا؛
 ایمان؛
 فیض.
د) سیر تاریخی موعودباوری مسیحی:
 موعود یهودی مسیحی؛
 موعود مسیحی.
هـ) بازتاب اندیشه مسیحا در تاریخ مسیحیت
 در کلیسای نخستین؛
 در قرون وسطا؛
 در عصر روشن‌گری؛
 در دوران معاصر.

3. زرتشت
الف) کلید واژه¬ها:
سوشیانس، آخرالزمان، هزاره، اَسْتَوت اِرِتَه، شوشیانت، بی‌مرگان و جاودانان، بهرام ورجاوند، پشوتن.

ب) منابع:
سوشیانت، موعود ایرانویچ، سید حسن آصف آگاه، قم، آینده روشن 1386.
اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، دکتر رحیم عفیفی، انتشارات توس1374.
ایران در زمان ساسانیان، کریستین سن، ترجمه رشید یاسمی، تهران 1332و1374.
بندهش، فرنبغ دادگی، مهرداد بهار، انتشارات توس، 1369.
بندهش هندی، تصحیحی و ترجمه رقیه بهزادی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1368.
پژوهش در اساطیر ایران، مهرداد بهار، انتشارات آگاه1375.
تاریخ کیش زرتشت، مری بویس، همایون صنعتی‌زاده، انتشارات توس1374.
ترجمه چند متن پهلوی، ملک‌الشعراء بهار، نشر سپهر،1374.
جاماسپی (جاماسپ‌نامه فارسی)، به کوشش مدی، بمبئی1903.
دانشنامه مزدیسنا، دکتر جهانگیر اوشیدری، نشر مرکز1371.
دستورنامه پهلوی، (جلد دوم شرح واژگان و دستور زبان)، هنریک ساموئیل نیبرگ، انتشارات اساطیر1381.
دین ایرانی بر پایه منتهای معتبر یونانی، امیل بنو نیست، ترجمه دکتر بهمن سرکاراتی، نشر قطره1377.
دین‌های ایران، گئوویدن گرن، ترجمه دکتر منوچهر فرهنگ، انتشارات آگاهان ایده، 1377.
دین‌های ایران باستان، هنری ساموئیل نیبرگ، ترجمه دکتر سیف‌الدین نجم‌آبادی، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها1359.
رساله سوشیانس، استاد پورداود، انتشارات فروهر، چاپ دوم1374.
روایات داراب هرمزدیار، به کوشش مدی، بمبئی1922.
روایت پهلوی (متنی به زبان پارسی میانه یا پهلوی ساسانی)، مهشید میرفخرایی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.
زند بهمن یسن، تصحیح محمدتقی راشد محصل، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی1370.
زند و هومن یسن، صادق هدایت، بدون تاریخ چاپ.
صد در نثر و صدر در بندهش، تصحیح و حواشی Dhabhar، بمبئی1909میلادی.
فرهنگ نام‌های اوستا، هاشم رضی، ج2، انتشارات فروهر1346.
کیانیان، کریستن سن، ترجمه ذبیح‌الله صفا، تهران1336.
گزیده‌های زادسپرم، محمد تقی راشد محصل، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
ماه فروردین روز خرداد، ابراهیم میرزای ناظر، مشهد انتشارات ترانه، 1373.
متون پهلوی، گردآورنده جاماسب آسانا، گزارش سعید عریان، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1371.
مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، انتشارات بناید فرهنگ ایران1354.
نجات‌بخشی در ادیان، محمد تقی راشد محصل، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی1369.
وزیدگی‌های زادسپرم، پژوهش محمدتقی راشد محصل، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1385.
وندیداد، هاشم رضی، انتشارات فکر روز1376.
ویسپرد، گزارش استاد پورداود، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم1357.
یسنا، گزارش پورداود، انتشارات دانشگاه تهران، ج1، چاپ سوم1356.
یشتها، گزارش پورداود، انتشارات دانشگاه تهران، 2جلد، چاپ سوم1356.

ج) محورهای پژوهشی
1. متون مقدس، اصلی و کلاسیک
1-1. موعود باوری در گاهان
- کاربرد واژه سوشیانت در گاهان و مقایسه موارد آن
- منجی بودن زرتشت در گاهان ومنجی بودن سوشیانت¬ها
- واژه شناسی منجی موعود در گاهان
- نقش اهریمن در زمینه سازی ظهور منجی موعود
1-2. موعود باوری در دیگر منابع اوستائی
- واژه شناسی منجی موعود
- مقایسه کاربرد وشیانت و سیر تحول ان در این منابع
- تحولات عصر سوشیانت¬ها در این منابع
- نقش اهریمن در زمیه سازی ظهور منجی موعود
- یاوران سوشیانت¬ها در این منابع
- تحولات قبل از ظهور منجی موعود
1-3. مقایسه آموزة سوشیانت درگاهان و درمنابع اوستائی

2. موعود باوری در تفسیر اوستا (زند اوستا)
- مقایسه آموزه منجی در اوستا و تفسیر آن
- رویکرد عصر سوشیانت¬¬ها در زند اوستا
- تحولات قبل از ظهور منجی موعود در زند اوستا
- تحولات قبل از ظهور منجی در زند اوستا
- نقش اهریمن در زمینه سازی ظهور منجی موعود
- نقش ادوار جهانی در زمینه سازی ظهور منجی موعود

3. موعود باوری در متون پهلوی
- اسطوره¬های پیرامون سوشیانت¬ها پیدایش وتفسیرها
- واژه شناسی منجی موعود
- تحولات عصر ظهور سوشیانت¬ها در متون پهلوی
- تحولات قبل از ظهور منجی موعود در متون پهلوی
- مقایسه آموزه¬ منجی موعود در متون پهلوی و اوستا
- مقایسه آموزه منجی موعود در متون پهلوی
- یاوران سوشیانت¬ها در متون پهلوی
- نقش اهریمن در زمینه سازی ظهور منجی موعود
- نقش ادوار جهانی در زمینه سازی ظهور منجی موعود

4. موعودباوری در متون کلاسیک
- نظریات پیرامون آموزه منجی موعود در زرتشت
- نظریات پیرامون چگونگی راه یابی آموزه منجی موعود به متون زرتشتی
- واژه شناسی منجی موعود در منابع کلاسیک
- تحولات عصر سوشیانت¬ها در متون کلاسیک
- تحولات قبل از ظهور منجی موعود در منابع کلاسیک
- نقش اهریمن در زمینه سازی ظهور منجی موعود

4. هندوئیزم
متون دینی هندو: شروتی S¨ruti و سْمْرْتی SmrÊti
 متون شروتی:
وِده‏ها :
الف) رْگ‏وِده RÊg Veda
ب) سامه وده:
ج) یَجوروِده
د) اَتْهْروَه‏وده
بْراهْمَنَه‏ها BraËhmanas
آرَنیَکه‏ها aranyaka
اوپه‏نیشَدها UpanisÊads

 متون سْمْرْتی:
الف) ایتی‏هاسه‏ها
حماسه‏های رامایَنه RaËmaËyano
مهابهارته(mahabahrata)
بْهَگَوَدْگتا Bhagavad GiËtaË

ب) پورانه‏ها(puraanas)
وَیْشْنَوَه پورانه‏ها، VaisÊnava PuraËnÊas
شَیْوَه پورانه‏ها Saiva PuraËnÊas
بْرَهْما پورانه‏ها BrahmaË PuraËnÊas

ج) قانون‏نامه‏ها
قانون مَنو یا مَنوسْمرتی Manu-smrti
یَجْنَه والْکیَه سْمْرتی YajnaÎlkya-SmrÊti
نارده سْمْرتی NaÎrada-SmrÊti

محورهای پژوهشی:
نظام طبقات اجتماعی در آیین هندو :کاست –ورنه
الف) مفهوم شناسی
ب) خواستگاه پیدایش نظام کاست
ج) چهار کاست و وظایف آنها
برهمن ها –کشتریه ها –وایشیه ها –شودره ها
د) مقررات و محدودیتهای نظام طبقاتی
ه) رابطه کاست با کرمه
ی) رویکرد اسلام نسبت به نظام کاستی

کیهان شناسی و فریضه ادوار جهانی هندو
آفرینش در آیین هندو
تناسخ
اَتمن و زندگی پس از مرگ
انحلال جهانی Pralaya

الف. ادوار جهان و موعود واپسین دوره
چهار عصر (یوگه)yuga :
• كريتايوگه (Krita Yuga)،
• ترتايوگه (Treta)،
• دواپارايوگه (Dvapara)
•كالي‌يوگه (kali).
- تصوير کلی هر يك از آنها با استفاده از متون مقدس
- عصر تاریکی در آخرین دوره کالی یوگه و اوصاف آن
- وقایع آخر الزمان از نگاه متون مقدس هندویسم
- اوصاف آخر الزمان از نگاه ویشنو پورانه- بهاگوته
- گونه شناسی منجی در دین هندو
- ظهور کلکی یا کلکین (Kalkin) دهمین اوتاره ویشنو در پایان کالی یوگه
- اوصاف آخرین منجی از نگاه متون هندویی و مقایسه آن با متون اسلامی و شیعی

ج. سیر تاریخی و تکون اندیشه هندوئیزم
وحدت وجود در اوپانیشادها
آتمن، برهمن، مایا،
عرفان در مکتب شیعی و هندو

منابع:
آشتیانی، (مهندس) جلال‏الدین، عرفان (بخش سوم، وداها)، ناشر: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1375
اوپانیشاد، ترجمه محمّد داراشکوه از متن سنسکریت، به اهتمام سیّد محمدرضا جلالی نائینی و دکتر تاراچند، کتابخانه طهوری، چاپ دوم، 1356.
ايونس، ورونيكا، اساطير هند، ترجمه باجلان فرخى، 1373
بيرونى، محمد بن احمد ابوريحان، تحقيق ماللهند من مقولة مقبولة فى العقل او مرذوله، انتشارات بيدار، قم، 1376.
بهگودگیتا، ترجمه محمد داراشکوه، تحقیق و تصحیح سیّد محمدرضا جلالی نائینی، کتابخانه طهوری، 1359.
س. ا. قدیر، «تفکر فلسفی در هند پیش از اسلام»، در تاریخ فلسفه در اسلام، ج 1، ص 27، ترجمه دکتر فتح‌اللّه مجتبائی.
شايگان، داريوش، اديان و مكتب هاى فلسفى هند، اميركبير، تهران، 1362.
شایگان، داریوش، بت‏های ذهنی و خاطره ازلی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1371.
ناس ،جان بی ،تاریخ جامع ادیان ،ترجمه علی اصغر حکمت ،تهران ،شرکت علمی و فرهنگی ،1375
نائینی، (سید) محمدرضا، ن. س. شوکلا، لغات سانسکریت در ماللهند، شورای عالی فرهنگ و هنر، تهران،
جلالی نائینی ،محمد رضا ،هند در یک نگاه ،تهران ،انتشارات شیرازه ،1375
کریشنان، رارا، تاریخ فلسفه شرق و غرب، ترجمه خسرو جهانداری، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1367.
گزیده اوپه‏نیشدها، ترجمه صادق رضازاده شفق، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1367
گزیده سرودهای ریگ‏ودا، تحقیق و ترجمه دکتر جلالی نائینی، نشر نقره، چاپ سوم، 1372.
مهرین، مهرداد، فلسفه شرق، انتشارات عطایی، چاپ ششم، 1361
مهابهارت، ترجمه میرغیات‏الدین علی قزوینی، تحقیق و تصحیح سیّدمحمدرضا جلالی نائینی، ج3 و 4، کتابخانه طهوری، چاپ اول، 1359.
موحديان عطار، على، آیين هندو، مركز مطالعات و تحقيقات اديان ومذاهب، 1382.
ویتمن ،سیمین ،آیین هندو ،ترجمه علی موحدیان عطار ،، مركز مطالعات و تحقيقات اديان ومذاهب،1382
سن،ک، م، هندوئیسم ،ترجمه ع.پاشایی.تهران، انتشارات فکر روز ،1375
Eliade Mircea, The Encyclopedia of Religion, Macmilan P.C. , New York, 1987.
Fischer Ingrid & ... the Encycloped a of Estern Philosophy and Religion, Shambhala, Boston, 1994
Hastings, James: Encyclopedia of Religion and Ethics, Charles Scribner''s Sons, New York
Dasgupta, Surendranath, A History of Indian Philosophy, (vol.i) mOtilaL
Shastri, Priof. J.I, Ancient Indian Tradition 8 Mytholog Motilal Banarsidass Publishers, Delhi, 1998.
Smart, Ninian, (Indian Philosophy), The Encyclopedia of Philosophy, edited by Paul Edwards, Macmillan Company, New York, 1967.
Klostermaier, Klausk., Hinduism: A Short History, Oneworld Oxford, 2000
Geden, A.S., (God), Encyclopedia of Religion and ethicas, edited by James Hastings, Charles Scribners Sons, New York,1987
Flood, Gavin, An Introduction to Hinduism, Cambridg, 1996
Radadkrishnan, Sarvepali, Indian Philosophy, Machmillan Company, New York,1958

5. بودیسم
الف) محورها
- تعریف موعود و بازشناسی موعود در سنت مهایانه
- تعریف موعود و بازشناسی موعود در سنت هینه یانه
- جایگاه میتریه بودائی در متون و الهیات سنت مهایانه
- جایگاه میتریه بودائی در متون و سنت الهیاتی هینه یانه

ب) منابع
ADIKARAM, E.W.Early History of Buddhism in Ceylon, Colombo/ Migoda,M.D.Gunasena/Puswella, 1946 [1953]
Anacker, S. (tr.): Seven Works of Vasubandhu: The Buddhist Psychological Doctor (Delhi: Banarsidass, 1984).
Bhattacharya, K. (tr.): The Dialectical Method of Nagarjuna (Delhi: Banarsideass, 1986).
Griffiths, P. J.: On Being Buddha: The Classical Doctrine of Buddhahood (Albany: State University of New York Press, 1994).
Hattori Masaaki (tr.) Dignago, On Perception (Cambridge: Harvard University Press, 1968).
Hayes, R. P. (tr.) Dignago on the Interpretation of Signs (Dordrecht: Kluwer, 1988).
Huntington, C.W., Jr (tr.) The Emptiness of Emptiness (Honolulu: University of Hawaii Press, 1989).
Jha, G. (tr.) The Tattvasamgraha of Santaraksita, 2 vols. (New Delhi; Munshiram Manoharlal, 1986).
Lamotte, E; History of Indian Buddhism from the Origins to the Saka Era (1958), tr. S. Webb-Boin (Louvain-la-Neuve; Institut Orientaliste, 1988).
McDermott, A.C.S. (tr.): An Eleventh-Century Buddhist Logic of "Exists" (Dordrecht: Reidel, 1970).
Pruden, L. (tr.) Abhidharmakosabhasyam, 4 vols. (Berkeley: Asian Humanities Press, 1988-90).
Randle, H.N.: Indian Logic in the Early Schools (Oxford: Oxford University Press, 1930).
Ruegg, D.S.: Buddha-Nature, Mind and the Problem of Gradualism in a Comparative Perspective (London: School of Oriental and African Studies, 1989).

6. کنفسیوس و دائو
الف) محورها
اندیشه موعود گرائی در آئین کنفوسیوس
اندیشه موعودگرائی در آئین دائو/تائو

ب) منابع
TSUKAMOTO, Z., A History of Early Chinese Buddhism from its Introduction to the Death of Hui-yuan, Tokyo/New York, Kodansha International, 1985.
WELCH, H., The Buddhist Revival in China, Cambridge, MA, Harvard University Press, 1968.
WELCH, H., The Practice of Chinese Buddhism, Cambridge, MA, Harvard University Press, 1967.
ZURCHER, E., The Buddhist Conquest of China, Leiden, Brill, 1959.
Chan, Wing tsit: A Source Book in Chinese Philosophy (Princeton: Princeton University Press, 1963).
Eno, R.: The Confucian Creation of Heaven (Buffalo: State University of New York Press, 1990).
Fingarette, H.: Confucius: The Secular as Sacred (New York: Harper & Row. 1972).
Fung, Y u Ian: The Spirit of Chinese Philosophy, tr. E. R. Hughes (London: Routledge & Kegan Paul, 1947).
Gia-fu Feng and English, J.: Lao Tsu: Tao Te Ching (New York: Random House, 1972).
Graham, A.: Chuany Tzu: The Inner Chapters (London: George Allen & Unwin, 1981).
----: Disputers of the Tao (La Salle: Open Court, 1989).
Hansen, C.: A Daoist Theory of Chinese Thought (New York: Oxford University Press, 1992).
Lau, D.C.: The Mencius (Harmondsworth, UK: Penguin, 1970).
---- (tr.): Confucius: The Analects (New York: Penguin, 1979).
Schwartz, B.: The World of thought in Ancient China (Cambridge: Harvard University Press, 1985).